رئیس‌جمهور به هیئت حاکمه افغانستان اخطار داد که حقابه مردم سیستان‌وبلوچستان را هرچه زودتر بدهند
مقامات افغانستان با انتشار بیانیه‌ای خواسته ایران را نادیده گرفتند
سازمان فضای ایران اعلام کرد افغانستان رودخانه هیرمند را منحرف می‌کند
آیت وکیلیان؛ گروه سیاسی
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در جریان سفر به استان سیستان‌وبلوچستان با لحنی تهدیدآمیز خطاب به حاکمان افغانستان به آنان اخطار داد که «حق مردم سیستان را هر چه سریع‌تر بدهند.» رئیسی در ادامه سخنان تهدیدآمیز خود گفت «حقابه‌ای که مردم سیستان از هیرمند دارند را نمی‌شود مشمول مرور زمان کرد. این حق مردم سیستان‌وبلوچستان است. مال الان هم نیست. در معاهدات و قراردادها هم است. می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم این مطلب ما را عادی تلقی نکنند. بسیار جدی بگیرند.» سازمان فضایی ایران هم در اعلامیه اخیر خود گفته که «افغانستان رودخانه هیرمند را منحرف می‌کند.» مضمون این اعلامیه در واقع تایید همان مساله است که رئیسی گفته «اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند، حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود.» همزمان یک مقام طالبان با در دست داشتن یک دبه آب، گستاخانه سخنان رئیس‌جمهور ایران را به تمسخر گرفت. به نظر می‌رسد که سازمان فضایی ایران با اتکا به رصدهای ماهواره‌ای و پایشی خود به قطعیت انحراف در مسیر رودخانه هیرمند و ایجاد موانع برای نرسیدن آب به ایران توسط طالبان را رسیده و در این راستا، اطلاعات و داده‌های خود را در اختیار وزارت خارجه قرار داده است. اطمینان حاصل کردن از مانع‌تراشی طالبان -ذیل همین اطلاعات- است که سبب شده، مقامات بلندپایه سیاسی و نظامی ایران واکنش نشان دهند و از آن سو نیز مقامات طالبان دست به اقدامات متقابلی زده‌اند و به مواضع و تهدیدهای ایران پاسخ داده‌اند. در حالی که به گفته کارشناسان همچنین انتشار عکس‌های ماهواره‌ای، حجم آب ذخیره شده در هر دو سد کجکی و کمال‌خان را بیشتر از سال گذشته نشان می‌دهد اما مقامات طالبان به فرافکنی و با انحراف در مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد از هیچ مانعی برای نرسیدن آب به ایران دریغ نکرده و حتی مقامات ایران را به بی‌اطلاعی از وضعیت این رودخانه‌ها متهم می‌کنند و مدعی هستند که آب پشت این سدها به اندازه‌ای نیست که بتواند آن را به سمت ایران رهاسازی کند. در این گزارش به مواضع دو طرف ایرانی و مقامات طالبان و چالش ایجاد شده در این مسیر پرداخته‌ایم.
اظهارات نامناسب در رسانه‌ها زیان‌آور است
همزمان امارت اسلامی افغانستان نیز در اطلاعیه‌ای در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهور درباره حقابه هیرمند تاکید کرد که «امارت اسلامی یک‌بار دیگر تعهد می‌دهد که با در نظر داشتن موافقتنامه آب هلمند (هیرمند) تمام تلاش خویش را انجام می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی اعلامیه طالبان در مورد اظهارت رئیس‌جمهور کشورمان درباره حقابه هیرمند را منتشر کرد که در این بیانیه آمده است: روز گذشته رئیس‌جمهور ایران در مورد آب هلمند یک سلسله اظهارات داشت که وضاحت (توضیح) ما در مورد آن به قرار ذیل است: موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضا رسیده تا هنوز پابرجاست و امارت اسلامی متعهد است که به تعهدات انجام شده عمل نماید.
در این بیانیه با بیان اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است به شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد، خواست مکرر ایران برای آب و آنچه اظهارات نامناسب در رسانه‌ها عنوان شده، زیان‌آور خوانده شده است. طالبان همچنین با فرافکنی و با این ادعا که مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هیرمند تکمیل نمایند از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ به‌زعم آنها مناسب مطرح کند.
در ادامه این بیانیه طالبان شرط حقابه هیرمند را در این می‌داند که ذخایر آب آنها به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازند و در دریای خشک هیرمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند به آن کشور برسد. طالبان در ادامه مدعی شده این در حالی است که اکنون در بند کمال‌خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب بند کجکی در آن جاری شود تا آنجا نمی‌رسد بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.
وزارت امور خارجه بیانیه صادره از سوی هیات حاکمه افغانستان درباره حقابه هیرمند را متناقض و نادرست دانست و با رد آن اعلام کرد: معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند به‌طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. در بیانیه وزارت امور خارجه در خصوص حقابه هیرمند که روز جمعه منتشر شد، آمده که «حاکمان افغانستان در یک سال‌و‌نیم گذشته اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده‌اند اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند.» در ادامه واکنش‌های گستاخانه مقامات طالبان، وزیر امور خارجه نیز در پاسخی جدی گفت که «اگر لازم باشد از ابزار فشار هم برای وادار کردن آن بخش از هیات حاکمه افغانستان که همراهی نخواهند کرد با اعطای حقابه ایران استفاده خواهد شد.»
ناهماهنگی دیپلماسی آب با محوریت وزارت خارجه
معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار درباره حقابه هیرمند و مواضع مقامات طالبان گفت: در حالی که در ماه‌های اخیر سیر مهاجرت از شهرستان‌های سیستان به‌دلیل مشکل بی‌آبی سرعت بالاتری گرفته است، طرف افغان به‌جای همکاری سازنده با بی‌احترامی به ملت ایران می‌گوید که «بروید دعا کنید که باران ببارد». سعیدی با اشاره به وضعیت نامناسب تامین آب شرب در منطقه سیستان گفت: براساس معاهده سال ۵۱ میان ایران و افغانستان، دولت افغانستان موظف به دادن حقابه ایران از سرمنشا آبی در این کشور است اما در زمان ریاست‌جمهوری اشرف‌غنی، سد کمال‌خان در این کشور به بهره‌برداری رسید و امروز نیز شاهد هستیم که حتی سرریز این سد نیز به‌سمت گودزره هدایت می‌شود تا عملاً حقوق حقه ایران به شکل کامل زائل شود. سعیدی با بیان اینکه «برآیند اقدامات دستگاه‌های مسئول کشورمان بیانگر این است دیپلماسی آب که با محوریت وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و وزارت نیرو شکل گرفته است در یک ناهماهنگی فاحش قرار دارد» گفت: متاسفانه به‌نظر می‌رسد مساله حقابه جزو اولویت‌های کاری وزارت خارجه کشورمان نیست به همین دلیل نمایندگان استان در مجلس طرح استیضاح آقای امیرعبداللهیان را کلید زده‌اند.
راهبرد و منطق رویارویی با طالبان
طالبان بدون تردید در آغاز تکوین خود به‌عنوان دولت تازه ظهور کرده تحت زعامت نیروهایی بنیادگرا چالش‌های فراوانی دارد و بدون تردید در بسیاری موارد به کمک‌های ایران نیاز دارد. افغانستان دسترسی به دریا ندارد و این مساله می‌تواند برگ برنده‌ای در دست ایران در مواجهه با طالبان برای اتخاذ یک رویکرد منطقی و امتیازآور باشد. طالبان همچنین برای اداره میلیون‌ها نفر از اقوام هزاره و شیعه نیازمند ایران است. ناگفته نماند که افغانستان تحت رهبری طالبان نیاز مبرمی به غذا و دارو و کالاهای اساسی دیگر دارد. ایران با مدیریت و ورود به این فضا می‌تواند مناسبات خود را با طالبان به یک دالان منطقی ببرد و از این طریق موقعیت خود را مستحکم کند و از سوی دیگر از ایجاد یک خطر مرزی در نوار شرقی کشور جلوگیری کند.
دیدگاه خود را بنویسید