Page 4 - 27-08-1403-1837 Sazandegi
P. 4
تاز‌ههای ادبیات و هنرکافه سال هفتم شماره 1837 04
یکشنبه 27آبان 1403
راه نو ایرانیکا دریچه :تحلیل عادات
تورج دریایی جانشین زندهیاد احسان یارشاطر و سردبیر دانشنامۀ ایرانیکا شد داستان بایکوت
ریشه بایکوت از کجاست؟
انگلیسی میپردازد .هنگامی که ویرایش دانشنامــۀ ایرانیــکا بزر گتریــن و حسن محرابی
دوم «دانشنامــۀ اسلام» منتشــر شــد، جامعتریــن پروژۀ ایرانشناختی اســت
احسان یارشاطر از برنارد لوئیس (یکی از که در دانشــگاه کلمبیا نیویورک منتشــر پژوهشگر
ویراستاران ویرایش دوم دانشنامۀ اسلام) میشــد .از ابتدای فعالیت این دانشــنامه،
پرســیده بود :چرا مدخ لهای دانشنامۀ زندهیاد احســان یارشاطر ســردبیری ایــن را زیاد شنید‌هایم .این لغت اصطعبلاارحًًاتبمراشیــدهروارن بزایواکقورارت
اسلام در رابطــه بــا ایــران (مثل مدخل دانشنامه را عهد‌هدار بــود و بهتازگی دکتر دادن یک فرد مورد استفاده
احمدشاه قاجار) این قدر کم محتواست؟ تورج دریایی سردبیری آن را بر عهده گرفته قــرار میگیرد .به بیــان دقیقتر شــرکت در یک امتناع
و لوئیس پاسخ داد با نظر یارشاطر موافق یخوکدداسرــایزامزا منعواملغیهربها)(ایسکتشوــمعخموًصا ً،ل هماهنــگ برای
است اما علت آن مخالفت با ایرانشناسی است. یک فروشــگاه،
نیســت بلکه کمبود پژوهشگر در زمینۀ تورج دریایی ،ایرانشــناس و اســتاد بــرای ابراز مخالفــت یا مجبور کردن بــه پذیرش برخی
موضوعات ایرانشناســی است .یارشاطر تاریــخ ،مطالعات و فرهنــگ ایرانی در شــرایط ،اقدام بایکوت انجام م یگیرد .این اقدامی است
میگویــد به همیــن خاطر ایدۀ نوشــتن دانشــگاه کالیفرنیا ،ارواین آمریکا ،روز برگرفته از رویدادهایــی در قرن نوزدهم در ایرلند .چارلز
دانشنام های برای خود ایرانیها به ذهنش جمعــه با انتشــار متنی در شــبکههای کانینگهام بایکوت ،کاپیتان بازنشســته ارتش بریتانیا در
خطــور کــرد تا مطالبــی که بــرای خود اجتماعــی از انتصــاب خود بــه عنوان جریان آشــوب بر سر مســألۀ زمین در ایرلند ،یک مدیر
ایرانیها مهم است در این دانشنامه ثبت «ســردبیر دانشنامۀ ایرانیکا» خبر داد و اهملجادهکودنروایزدرلهنـمـیلدابدــیو)د.زمدیر آننهادوعرمه ادتزًًاتامرتیعلخ اقی برلهنمدال(قکرانن
شود .یارشاطر در ســال ۱۹۶۹کوشید تا نوشــت« :از امروز مسئولیت خطیری به ثروتمند بریتانیایی بود و کشاورزان فقیر ایرلندی از آنها
دانشنامــۀ اسلام به زبان فارســی ترجمه من محول شده و آن سردبیری دانشنامۀ اجــاره میکردند .در مقابل ملیگرایان ایرلندی شــروع
شــود ولی ب هدلیل آنکه در مورد بسیاری ایرانیکاست .این دانشنامه که با نام دکتر به فعالیت برای منصفانهتر شــدن رفتار با مســتأجرین
از موضوعات مربــوط به ایران ،اطلاعات یارشــاطر گره خورده است برای من یک کردنــد و اقداماتی را بــرای اطمینان از برآورده شــدن
این دانشنامه را ناکافی م یدانســت ،سال نوع شناسنامۀایرانیاناستونشا ندهندۀ خواستههایشــان اعمال کردند .یکــی از این گا‌مهای
۱۹۷۵دانشنام های جدید را که ترجم های عمق تمدن و تفکر و حضور ما در جهان مقاومــت به بایکوت معروف شــد ،کلم های کــه از نام
از دانشنامــۀ اسلام بههمراه مدخلهایی از زمان دیرینه تا امروز .حال باید دســت بایکوت از زمانــی که این اقدام بــرای اولین بار علیه او
تألیفی بود تحت عنوان «دانشنامۀ ایران به کار شــد و آن‌را دوباره به راه انداخت استفاده شد ،گرفته شده است.
و اسلام» منتشــر کرد که فعالیت آن تــا جلد دهم ادامه یافت و و به پیش رفت .البته کرسی ایرانشناسی بایکوت یک افســر ســابق ارتش بود و در هنگ ۳۹
آخرین جلد آن ســال ۱۹۸۰منتشر شد .یارشاطر در کنار پروژۀ من نیز تا حدود زیادی مدیون دکتر یارشاطر بوده است و هرگز ارتش بریتانیا خدمت میکرد که او را به ایرلند آورد .پس
«دانشنامۀ ایران و اسلام» ،پروژۀ «دانشنامۀ ایرانیکا» را شروع یارشــاطر به فکر را‌هاندازی دانشنامۀ ایرانیکا بود در تهران به دنیا پشتیبانی ایشان را برای برپایی این کرسی و مرکز ما و حمایت از بازنشســتگی از ارتش ،بایکوت بــه عنوان یک مأمور
کرد .به این ترتیب ســال )۱۹۶۸( ۱۳۴۷به پیشــنهاد یارشاطر یونان گذرانده ُُلرا دسرآنایجرالنسو آمد و دوران دبســتان و دبیرستان خود از مــن فراموش نخواهم کرد و امیدوارم بتوانم از عهدۀ این کار
و با بودجۀ ۲میلیون دلاری ســازمان برنامه و بودجۀ ایران ،کار دکترای تاریخ و سال ۱۹۹۹از دانشــگاه کالیفرنیا در برآیم ».دریایی در شبکۀ اجتماعی ایکس هم با ه مرسانی خبر زمین بــرای لرد ارن ،یک مالک اصلــی در منطقۀ لاف
تدوین دانشنامۀ ایرانیکا آغاز شد و نخستین جلد آن سال۱۹۷۲ سردبیری ایرانیکا نوشــت« :ای کاش استاد معنوی و مشوقم ماسک در کو مایو کار میکرد که با اجارههای گزافی که
منتشر شــد اما پس از انقلاب بودجۀ این دانشنامه قطع شد و دریافت کرد .او در صفحۀ شخصی خود در مورد پیشینۀ خانواده از مســتاجران میگرفت در رفاه زندگی میکرد .همچنین
با تلاشهای یارشــاطر بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا عهد‌هدار خود توضیح داده و آنگونه که از این اطلاعات برمیآید از نوادگان آقای ایرج افشار بودند».
هزینههای ایرانیکا شد .یارشاطر ســال ۱۹۹۰اقدام به تأسیس ناخدا ابراهیم دریایی ،ناخدای کشــتی پرســپولیس است که در دکتــر تورج دریایی کــه متخصص تاریخ باســتان و اوایل برخورد بایکوت با کشــاورزان بسیار ب یرحمانه و خونین
بنیــاد دان شنامه ایرانیکا کرد .این بنیاد بــرای پژوهش در همه قرون وســطی ایران است پیش از ســردبیری ایرانیکا ،سردبیر بود .با شدت گرفتن این خشــونتها ،مردم کمپین انزوا
عرصههای زندگــی ایرانیان و ترویج دانشــنامه ،از طریق یک بوشــهر فعالیت داشت .کشتی پرســپولیس نخستین ناو جنگی نشــریۀ بی نالمللی «مطالعات ایران باســتان» و مجلۀ فارسی علیه بایکوت را در جامعۀ محلی آغاز کردند .این کمپین
صندوق موقوفات و نیز انتشار و توزیع نتایج تحقیقات به وجود نوین بود که دولت ایران در زمان ناصرالدینشاه وارد خلیج پارس زبان «جهان باستان» بوده اســت .پیش از «جهان باستان»
آمد .احســان یارشاطر تا سال ۲۰۱۸و اندکی پیش از خاموشی کرد .سال « ۲۰۱۰انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه» ،کتاب هم دریایی ،ســردبیر «نامۀ ایران باســتان» بود که مرکز نشــر شــامل فروشــگاههایی در نزدیکی بالی نروب بود که از
در ســن ۹۸سالگی سردبیری این دانشنامه را بر عهده داشت. دانشگاهی آن را منتشر میکرد .دریایی با نگارش آثار متعددی ارائــۀ خدمات به او خودداری میکردند اما بایکوت خود
دانشنامۀ ایرانیکا همه جنبههای تاریخ و فرهنگ ایران از جمله «ایران ساســانی» ( )Sasanian Persiaنوشتۀ تورج دریایی را به دربارۀ ایران باستان توانسته راه نویی را در حوزۀ ایرانشناسی و را مردی قدرتمند م یدانســت که از خشونت نمیترسید
ادبیات و زبانهای ایرانی را پوشــش م یدهــد و انتظار م یرود عنوان یکی از سه برندۀ جایزۀ آن سال «انجمن دوستی بریتانیایی- مطالعات ایران باستان باز کند .دریایی در فعالی تهای تحقیقی
با مدیریت و ســردبیری دکتر تورج دریایــی آغازی نو برای این کویتی» در زمینۀ پژوهشهای خاورمیانه معرفی کرد. و پژوهش یاش ،توجه ویژ‌های به وجه تاریخی «ایرانشهر» دارد بلکــه از نظــر تحقیر کــردن و برخورد با هر کســی که
و رویکرد تاریخی او به «ایرانشهر» بهنوعیهمجهت با رویکرد مخالفش بــود؛ بدتر عمل میکرد .او که از برخورد مردم
دانشنامه رقم بخورد. خشمگین بود با اطلاع دادن به رسانههای قدرتمند لندن
Wداستان ایرانیکا نظری زندهیاد دکتر جواد طباطبایی به «ایرانشهر» است. از وضعیت اسفناک خود ،مرتکب اشتباهی مهلک شد.
تورج دریایی ســال -)۱۳۴۶( ۱۹۶۷همان زمانی که احسان او یک نامه به روزنامۀ تایمز نوشــت اما چاپ آن موجب
دانشنامــۀ ایرانیــکا ،بزرگتریــن و جامعتریــن پــروژۀ شکلگیری یک کمپین علیه بایکوت و به موضوع بزرگی
ایرانشــناختی اســت و در دانشــگاه کلمبیا نیویورک آمریکا در مطبوعات بریتانیا تبدیل شد .بایکوت نوشته بود :آقا،
در حال انتشــار اســت .این دان شنامه به مطالعۀ تمدن ایرانی جزئیات زیر ممکن اســت برای خوانندگان شما جالب
در خاورمیانه ،قفقاز ،آســیای مرکزی و شــبهقاره هند به زبان
باشــد چون قدرت ملیگرایان ایرلندی را نشان م یدهد.
در ۲۲ســپتامبر حمله مردم به مزارع من شدت گرفت به
کتابگردی پزشکیان همین جهت یک نیروی پلیس متشــکل از 17مرد برای
محافظت جلوی خان هام مســتقر شــدند .بــه دنبال آن
انبوهی از مردم علیه اعضای خانــواد‌هام فریاد م یزدند.
روز بعد ۲۳ســپتامبر ب هصورت انبوه در مزرعۀ من جمع
شــدند و حدود صدها نفــر به خانه مــن آمدند و همه
بازدید رئیسجمهور همراه با خانواده از فروشگاه شهر کتاب مرکزی کارگران مزرعه ،کارگران شــاغل در اصطب لهای من را
تهدید کردنــد که باید از خان هام بروند و دیگر هرگز برای
من کار نکنند .کارکنان من از آنها ترسیده و میخواهند
عصر پنجشنبه ۲۴آبا ن و در نخستین روز هفتۀ کتاب ،دکتر شغل خود را رها کنند .نابودی من آشکارا به عنوان هدف
مسعود پزشــکیان ،رئیسجمهور به همراه فرزندان و نوههای ملیگرایان ایرلند اعلام میشــود ،مگر اینکه همه چیز را
خود در بازدیدی غیررســمی از فروشــگاه شهر کتاب مرکزی کنار بگذارم و کشور را ترک کنم.
دیدن کرد .این بازدید با اســتقبال مهدی فیروزان (مدیرعامل اینوضعیتبهیکداستانمهمدرمطبوعاتانگلیسی
شــهر کتاب) ،علی جعفرآبادی (قائممقــام) و پدرام الوندی تبدیل شــد و روزنامههای دیلی اکسپرس ،دیلی تلگراف
و ســایر روزنامهها گزارشهایی در این خصوص منتشر
(مدیر فروشگاه مرکزی) همراه بود. کردند اما گزارشها منجر به بدتر شــدن اوضاع شد .این
رئیسجمهور که در قالب آئین کتابگردی از این مجموعه اقدامهای بایکوت به طرز چشمگیری قدرت دهقانان را
بازدیــد میکرد ضمن تقدیر از فعالیتهای شــهر کتاب در دو تقویت کرده بود و در پایان سال ۱۸۸۰گزارشهایی مبنی
دروغ ندهم ».گفت ها ی که بارها از زبان مســعود پزشکیان از شهرســتانها همگی با ســرمایهگذاری بخش خصوصی و دهۀ اخیر بر اهمیت مهارتآموزی جوانان و توانمندسازی آنان بر تحر یم از سراسر ایرلند منتشر شد و بایکوت ایرلند را در
دوران انتخابات و پس از انتخاب شــنید‌هام اما این بار آن را بدون هیچگونه کمک دولتی تأســیس شده و گفت« :هدف برای زندگی چندبعدی و رشــد مهارتهای اجتماعی در کنار ۱دسامبر ۱۸۸۰با شرمندگی ترک کرد .بدین ترتیب نام او
مکتوب کرده در صفحه اول کتاب معروف ضدآرمانشهری اصلی شــهر کتاب ،تولیــد دانش ،عرضه و نقد اندیشــه و مهارتهای علمی تأکید کرد .پزشــکیان همچنین از آمادگی برای همیشه به عنوان کارزاری برای سرنگونی ظالمان در
گف توگو دربارۀ آن اســت که از طریق توســعه دسترسی به دولت برای حمایت از مجموعههای فرهنگی به منظور بهبود اروپا مطرح شد .به دنبال آن ،بایکوت به سرعت به عنوان
جور ج اورول نوشته است. کالاهای فرهنگی و کتاب در سراســر ایران هموار میشود. وضعیت و پایداری کســ بوکارهای فرهنگی خبر داد .رئیس یــک اصطلاح در زمینۀ تحریم که جنب ههای اقتصادی و
« »۱۹۸۴یکــی از تاثیرگذارترین رمانهای قرن بیســتم به بازدید غیررســمی رئی س جمهور که بــا همراهی فرزندان و جمهــور توجه به آمــوزش در همه ســطوح را از اولویتهای سیاسی دارد ،در اکثر کشورهای دنیا رایج شد .بنابراین
شــمار میآید حتی برخی آن را یک تریلر سیاســی م یدانند. نوههای ایشان انجام میشد با استقبال گرم مردم مواجه شد دولت وفاق دانست و از فعالان فرهنگ و آموزش دعوت کرد نه تنها در انگلیس ،بلکه در سایر زبانها مانند فرانسوی،
اولین نســخه از این کتاب در دو جلد قرمز و سبز در تیراژ ۲۵ و دکتر پزشــکیان دقایقی را با حاضــران و خریداران کتاب که طرحهای خود در این حوزهها را به شــورای عالی انقلاب هلندی ،آلمانی ،روســی و فارسی نیز بایکوت به همین
هزار نسخه ســال ۱۹۴۹منتشر شد ،یعنی رمانی که نازیسم به گف توگو کرد .در حاشیۀ این بازدید دکتر پزشکیان در صفحۀ عنوان و معنا به کار گرفته میشود.
تازگی شکست خورده بود و جنگ سرد غرب با متحد سابقش نخست کتاب « »۱۹۸۴جورج اورول برای یکی از خریداران فرهنگی ارائه دهند.
جوزف استالین و بلوک کمونیستی شوروی که او رهبری آن را کتاب نوشــت« :قول م یدهم با مردم صادق باشــم و وعده در بازدید غیررسمی رئیسجمهور از شهر کتاب مرکزی،
مهدی فیروزان مدیرعامل موسســۀ شــهر کتــاب با ارائه
بر عهده داش ت به تازگی آغاز شده بود. گزارشی از آن ،تأکید کرد ۹۰شــعبه شهر کتاب در تهران و
