توسط : سیاست‌مداران درباره مذاکرات شنبه چه می‌گویند؟
در واپسین روزهای هفته‌ای که گذشت، خبری پرقدرت در فضای سیاسی ایران و جهان شروع به وزیدن کرد: آغاز قریب‌الوقوع مذاکراتی میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات‌متحده آمریکا. این خبر که ابتدا با اظهاراتی از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، رنگ واقعیت به خود گرفت، ساعاتی بعد با توئیتی از سوی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران رسماً تایید شد که موجی از تحلیل‌ها، واکنش‌ها و البته امیدها و نگرانی‌ها را در پی داشت. کمااینکه در آستانه از سرگیری گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، فضای سیاسی ایران شاهد تقابل دو دیدگاه کاملاً متفاوت است؛ استقبال دیپلماتیک و خوش‌بینانه از یک سو و نقد بنیادین و بدبینانه از سوی دیگر. بسیاری با لحنی امیدوار، آغاز مذاکرات را فرصتی مغتنم شمردند و در نقطه مقابل، طیف همیشه مخالف با نگاهی رادیکال و خشم‌آلود، نفس مذاکره با آمریکا را سر کار گذاشتن مردم خواندند! دو نگاهی که شکاف عمیقی را در تحلیل وضعیت و راهکار برون‌رفت نمایان می‌سازد. در هر صورت شنبه ۲۳ فروردین ماه ۱۴۰۴ (معادل ۱۲ آوریل ۲۰۲۵) به عنوان موعد این رویارویی دیپلماتیک در پایتخت عمان، مسقط، تعیین شد؛ شهری که پیش از این نیز شاهد رایزنی‌های حساس و پشت پرده‌ای میان دو کشور بوده است. حسین موسویان، دیپلمات کهنه‌کار و تحلیلگر مسائل بین‌الملل که خود سابقه حضور در مذاکرات حساس هسته‌ای را دارد، در تلاش برای رمزگشایی از این معما به تجربه دوران باراک اوباما اشاره کرد. او یادآور شد که در آن زمان نیز مشابه همین وضعیت پیش آمد و راه‌حل، آغاز مذاکرات با حضور نماینده اتحادیه اروپا (کاترین اشتون) در استانبول بود که پس از مدتی با خروج وی از اتاق، مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی به گفت‌وگوی مستقیم پرداختند و به نتایج مثبتی دست یافتند. موسویان پیش‌بینی کرد که سناریوی مشابهی در عمان نیز رخ دهد: آغاز مذاکرات به صورت غیرمستقیم میان عراقچی و نماینده آمریکا (که موسویان از او با نام استیو ویتکاف یاد کرد، هرچند این نام در محافل دیپلماتیک کمتر شناخته شده و شاید اشاره به فرد دیگری در حلقه نزدیکان ترامپ باشد) سپس در صورت مثبت بودن فضای اولیه، گذار به گفت‌وگوهای مستقیم. او با اشاره به توانمندی، تجربه، اعتدال و عقلانیت هر دو مذاکره‌کننده احتمالی، شانس دستیابی به توافق را محتمل دانست و روند در پیش گرفته شده توسط تهران و واشنگتن را «عاقلانه» توصیف کرد. همچنین محمدجواد ظریف با ابراز خرسندی از آغاز مذاکرات در روز شنبه، از سپردن مسئولیت مذاکرات آتی (که از شنبه آغاز می‌شود) به دکتر عباس عراقچی و تیمش ابراز خرسندی و اطمینان کرد. او بر توانمندی، دانش، جدیت و اراده تیم ایرانی برای دستیابی به تفاهمی براساس منافع ملی و احترام متقابل تاکید کرد. ظریف شرط موفقیت مذاکرات را ورود تیم آمریکایی با اراده مشابه و احترام به حقوق و منافع ایران دانست. وی با بیان اینکه ایران انتخاب درستی کرده، این گفت‌وگوها را آزمونی مهم برای ایالات‌متحده در راستای مشارکت در ساختن آینده‌ای بهتر برای منطقه و جهان توصیف کرد.
از امید تا تردید
هنوز جوهر خبر خشک نشده بود که بازارها به عنوان حساس‌ترین نبض جامعه، واکنش نشان دادند. شاخص‌های بورس، نرخ دلار و قیمت طلا هر یک به سهم خود، نوساناتی را تجربه کردند که نشان از اهمیت حیاتی این رویداد در چشم‌انداز اقتصادی کشور داشت. در میان تحلیلگران و چهره‌های سیاسی، طیف وسیعی از واکنش‌ها قابل مشاهده بود: احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی نیز با نگاهی طنزآمیز به این جدال لفظی پرداخت و نوشت: «ظاهراً مذاکرات زیر یک سقف انجام خواهد شد تا نظر دونالد ترامپ مبنی بر مستقیم بودن مذاکرات نادرست از کار در نیاید اما در عین حال، صندلی مذاکره‌کنندگان مقدار غیرمتعارفی از هم فاصله خواهد داشت تا نظر طرف ایرانی در مورد غیرمستقیم بودن مذاکرات هم تامین شود!» او ضمن استقبال از اصل خبر و ابراز امیدواری برای جلوگیری از جنگ، روند مذاکره را «بی‌نهایت سخت» ارزیابی کرد و از «کیهانیان و برخی اپوزیسیونی‌ها» خواست تا با کنترل اعصاب خود، مانع‌تراشی نکنند. علی مطهری، نماینده ادوار مجلس، با قاطعیت از لزوم ادامه راه مذاکره سخن گفت و ابراز امیدواری کرد که این تلاش‌ها به نتیجه برسد. او تاکید کرد که تصمیم برای مذاکره، «تصمیم نظام و خواسته مردم» است و مخالفان نمی‌توانند مانع آن شوند. محمدحسین خوشوقت، تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به تمهیدات صورت گرفته، پیش‌بینی کرد که مذاکرات روز شنبه به سرعت به نتایج مثبت اولیه برسد و ابراز امیدواری کرد که منافع ملی ایران، تامین و «جنگ‌طلبان اسرائیلی و داخلی» ناکام شوند. عبدالرضا داوری، فعال رسانه‌ای اصولگرا با بازنشر نقل قولی از رهبر انقلاب در سال ۱۴۰۰ مبنی بر اینکه «زورگویی دشمن را نباید تحمل کرد اما اینکه ما با دشمن مذاکره کنیم، صحبت کنیم، تعامل کنیم، این یک حرف دیگر است»، تلویحاً از اصل مذاکره دفاع کرد. برخی هم از منتقدان روند اطلاع‌رسانی در این خصوص بودند. برای نمونه فاطمه توحیدلو، جامعه‌شناس ضمن تاکید بر عدم تخصص خود در سیاست خارجی از رویه‌ای انتقاد کرد که اخبار مهم مربوط به نامه‌ها و مذاکرات، ابتدا از زبان ترامپ یا منابع غیررسمی و لو رفته شنیده می‌شود. محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای اصولگرا نیز با لحنی تندتر، عملکرد صداوسیما و رسانه‌های دولتی را به باد انتقاد گرفت و نوشت: «تا این جای کار، ترامپ با حرف‌های حتی دروغ درباره مذاکره مستقیم، برنده بازی افکار عمومی است حتی در داخل ایران؛ و صداوسیما و همه رسانه‌های دولتی و حکومتی همچنان دارند با روش‌های عهد دقیانوس با آن برخورد می‌کنند. لااقل بازی را ترک کنید که بگویید ۳ بر صفر باختیم!» در ادامه واکنش‌ها حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور در دولت روحانی با انتشار توئیتی هشدارآمیز و کنایه‌آمیز، خطاب به مسئولان نوشت: «لیبیی نباشید! توهم رهبری جهان عرب و اسلام را نداشته باشید. همسایگان را علیه خود متحد نکنید. فناوری هسته‌ای وارداتی و کهنه را بزرگ‌نمایی نکنید. لاکربی بازی نکنید. ملت‌تان را از حق انتخاب و گردش قدرت محروم نکنید. برای بقای خاندان خود ملت‌تان را بدبخت نکنید. به شرق و غرب اعتماد نکنید.» محمدرضا باهنر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگویی به یکی از آفات سیاست داخلی ایران اشاره کرد: جناحی دیدن منافع ملی. او گفت: «متاسفانه در کشور ما، یک دولت را تایید و دولت دیگر را رد می‌کنند. حتی مورد داریم که فرد می‌گوید با آمریکا حاضریم مذاکره کنیم. ولی اگر دولت رقیب باشد، نمی‌گذاریم». این سخنان، پرده از واقعیتی تلخ برمی‌داشت که چگونه رقابت‌های سیاسی داخلی می‌تواند به مانعی جدی بر سر راه پیگیری منافع ملی در عرصه بین‌المللی تبدیل شود.
مخالفت دلواپسان
همزمان با انتشار خبر، صداهای مخالفت از سوی جریان‌های رادیکال نیز بلند شد. میثم نیلی، مدیر مسئول رجانیوز و برادر داماد مرحوم رییسی در توئیتر به حضور عراقچی در مذاکره با آمریکا واکنش نشان داد. او خطاب به وزیر امور خارجه نوشت:«حال مبارک خوب است؟! دیدار؟ رده بالا؟! غیر مستقیم؟!! چرا عبرت نمی‌گیرید از گذشته خودتان. فراموش کردید بیانات صریح بیست روز قبل رهبر عزیز و مقتدرمان را؟ یا بازی می‌کنید؟ مبادا مصداق آیه «فتری الذین فی قلوبهم مرض یسارعون فیهم» شده باشید.»
همچنین فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی دولت احمدی‌نژاد و نماینده مجلس در گفت‌وگو با خبرآنلاین، با تاکید بر اینکه آمریکا تنها زبان «پول و قدرت» را می‌فهمد، تلویحاً مذاکره از موضع ضعف را بی‌فایده دانست. او همچنین در اظهارنظری جنجالی از طرح ایده ترور ترامپ توسط برخی افراد در داخل کشور دفاع کرد و آن را مصداق آزادی بیان دانست که نباید مورد هجمه قرار بگیرد! در صحن علنی مجلس نیز نمایندگانی چون صباغیان (نماینده مهریز و بافق) و سالار ولایتمدار به شدت به مذاکره با ترامپ تاختند. صباغیان با اشاره به خروج ترامپ از توافق پیشین(برجام)، او را غیرقابل اعتماد خواند و با بیان اینکه «از مذاکره نمی‌ترسم، از آدم‌های ضعیفی می‌ترسم که در مذاکرات داشتیم»، راهکار مشکلات را در داخل کشور جست‌وجو کرد. سالار ولایتمدار نیز مذاکره با دشمنی که «یا تسلیم یا جنگ و خونریزی» را مطرح می‌کند، بی‌معنا دانست و با لحنی کنایه‌آمیز پرسید، آیا مجلس نباید اقدامی در این زمینه انجام دهد و آیا وزیر خارجه «سوغات و توشه‌ای» از مجلس برای روز مذاکره همراه دارد؟ حمید رسایی، نماینده تهران نیز ادعای ترامپ مبنی بر مذاکره مستقیم را دروغ خواند و هدف او را دستیابی به یک موفقیت دیپلماتیک فوری برای فائق آمدن بر مشکلات داخلی و خارجی‌اش دانست. امیرحسین ثابتی، مجری سابق و نماینده فعلی مجلس نیز می‌گوید که مذاکره با آمریکا، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، به منزله فریب مردم است. او با حمله دوباره به اصلاح‌طلبان و معتدلین، ریشه مشکلات اقتصادی را نه در تحریم‌ها بلکه در تسلط افرادی خاص (مانند جهانگیری، انصاری و …) بر شریان‌های اقتصادی کشور دانست. به باور وی حتی لغو تحریم‌ها و دریافت کمک مالی نیز بدون تغییر ساختار اقتصادی، تنها به افزایش ثروت این افراد منجر می‌شود. ثابتی راه‌حل را در «برهم زدن نظم اقتصادی فعلی»، استرداد سرمایه‌های نامشروع و توزیع عادلانه منابع عمومی می‌داند. او نوسانات ارزی ناشی از اخبار مذاکرات را بازی با افکار عمومی و به نفع «سوپرسرمایه‌داران» تلقی کرده و دولت پزشکیان را متهم می‌کند که با تمرکز بر مذاکره به جای اصلاحات اقتصادی بنیادین، همان مسیر دولت روحانی را با سرعت بیشتر طی می‌کند و مردم را سرگرم می‌کند.
امید در سایه ابهام
به هر سو، مذاکرات روز شنبه در عمان، بیش از آنکه نقطه پایان باشد، آغاز مسیری پرفرازونشیب و نامشخص است. ایران و آمریکا با کوله‌باری از تاریخ پرتنش و منافع متعارض، بار دیگر درحال برداشتن گامی محتاطانه در تاریکی دیپلماسی هستند. موفقیت یا شکست این دور از گفت‌وگوها نه تنها بر سرنوشت دو کشور بلکه بر آینده منطقه خاورمیانه و شاید نظم جهانی تاثیرگذار خواهد بود. چشم‌ها به مسقط دوخته شده است، جایی که دیپلمات‌ها تلاش خواهند کرد تا شاید راهی برای خروج از بن‌بست کنونی بیابند، درحالی که جهان نفس خود را در سینه حبس کرده و منتظر نتیجه این رویارویی سرنوشت‌ساز است. آیا این بار، صدای گفت‌وگو بر غریو تنش غلبه خواهد کرد؟ پاسخ این پرسش در گرو تحولات ساعت‌ها و روزهای آینده نهفته است.
