توسط : نگاهی به نمایش مدرسه تربیت
نیلوفر ثانی، منتقد
ریحانه رنجبر در اولین تجربه کارگردانی خود و همکاری مشترکی با عباس جمالی، متنی از او را بر صحنه آورده و به همراه صدف آب‌باز به عنوان بازیگران کار برگزیده است. موضوع داستان در محیط آموزشی و تحصیلی و در دبیرستان دخترانه‌ای می‌گذرد که از کیف یکی از دانش‌آموزان، مقداری مواد مخدر و ممنوعه ماری‌جوآنا پیدا شده و اکنون او در اتاق رئیس هیات‌مدیره مورد سوال و تفتیش قرار گرفته است. با گذشت زمان رابطه پدر و دختری آن دو آشکار و به مسائل خانوادگی و حاشیه‌ای نیز گره می‌خورد. با این روند نمایش چه از نظر موقعیت روند جلسه و چه از منظر قدرت به سه قسمت تقسیم و در هر بخش موضوعاتی چالشی به میان آمده و مطرح می‌شود.
«مدرسه تربیت» با رویکردی به نسل امروز به ویژه دخترانی که با آگاهی از حقوق انسانی خود نه تنها دیگر تسلیم و سرسپرده نیستند بلکه حتی در برابر دیگری بزرگ ازجمله، پدر، مدیر، بازجو، پلیس و… می‌ایستند و از حق خود دفاع می‌کنند. دخترانی که هرچند در جامعه‌ای سنتی و مردسالار تحت اجبار برای بسیاری از امور شخصی و اجتماعی خود قرار می‌گیرند اما ذهن و شیوه فکری‌شان از بندها عبور کرده و به بلوغ رسیده است.
در بخش نخست، نمایش به تقابل دختر دانش‌آموز و رئیس هیات‌مدیره می‌پردازد که از منظر قدرت مورد بازجویی و اقرار قرار گرفته و باید اعتراف کند که مواد به دست آمده، مال کیست و چرا در کیف او پیدا شده. طبق روال بازجویی‌ها، متهم تهدید به قانون و ارجاع به مراکز قضایی می‌شود اما دختر با اعتراض به عمل غیراخلاقی گشتن کیف‌ها، کوتاه نیامده و با قاطعیت می‌ایستد و مسئولیت کارش را می‌پذیرد. او حتی در برابر قفل شدن در دفتر واکنش نشان داده تا آزادی و اراده او در این وضعیت پرتنش، سلب نشود. رئیس که راهی از پیش نمی‌برد به نقش پدری خود بازگشته و از در ملایمت و رأفت پیش می‌رود. اما طی گفت‌وگوها مشخص می‌شود که او در جایگاه قدرتمدار که خواهان افشای حقیقت است، خود مسائل بسیاری را پنهان و حتی انکار می‌کند و برای پیشبرد مقاصد خود متوسل به دروغ و سوءاستفاده از جایگاهش می‌شود.
این بخش دوم از نمایش درحالی که قدرت‌ها متوازن و هم‌سطح می‌شوند، شمایل واقعی از سیستم آموزشی را نیز تصویر و نشانه می‌رود. درست جایی که نظارت و تنبیه، اولویت دانسته می‌شود، درحالی که محیط فرهنگی و آموزشی، رسالت دیگری دارد. امروزه در بسیاری از مراکز آموزشی در سطح دنیا دانش‌آموزان می‌توانند هر نوع پوششی را انتخاب کنند و دیگر الزامی به یونیفرم‌های یکدست نیست. این مواضعی از دموکراسی در ایجاد محیطی آزاد و محترم است که حق اراده انسانی در آن در نظر گرفته می‌شود. حتی قدرت و گستره عمل معلم یا کادر مدرسه در سطح یکسان با محصلان و به همان اندازه تحت مراقبت است.
در بخش سوم و پایانی، گفت‌وگوهای پدر و دختری را در زمانه امروز می‌بینیم. جایی که قدرت نسل امروز پیشی گرفته و حتی پیروز می‌شود. واکنش اختیاری و آگاهانه دختر در برابر تصمیمات پدر، بازوهای تحمیل و کنترل‌گری را خلع سلاح می‌کند. او حتی در برابر افشای حقیقت، شرط می‌گذارد که پدر از نفوذ و قدرتش برای لاپوشانی جرمش استفاده نکند حتی اگر منجر به اخراجش شود، یا در برابر تصمیم مهاجرت پدر، مقاومت می‌کند. این شمایل دقیقی از نسل امروز و دختران جسور است که تصمیم‌گیری و مسئولیت‌پذیری را می‌فهمند. تصویر نهایی و کادربندی پایانی، صحنه‌ای درخشان است که پس از تمام مناقشات پدر/ رئیس در صندلی قدرتش شکست خورده و در خود فروریخته است. رنجبر در طراحی اجرای خود موفق است از طراحی صحنه با پرده‌های کرکره‌ای متعدد، میزانسن‌ها و اجرای بازیگران. حرکات و اکت‌های هر بازیگر در موقعیت‌ها، منطبق با همان بخش‌های سه‌گانه است. در شروع نمایش وقتی شیدا، دختر دانش‌آموز وارد و بر صندلی می‌نشیند، رئیس/ مسئول، کتش را درمی‌آورد، آستین‌ها را با خشونتی آشکار بالا زده و با گاردی تهاجمی روبه‌روی او می‌نشیند. ریزه‌کاری‌های بازی عباس جمالی و صدف آب‌باز بر کار نشسته و متعادل عمل می‌کنند. رفت‌وآمدهای زنجیره‌ای دیالوگ‌ها، دقیق، بدون تپق و فضای ایجاد شده باورپذیر و قابل تعمیم است. با این حال دیالوگ‌ها که در اغلب مواقع به صورت نجوا و با تن پایین ادا می‌شود، هر چند تصمیم کارگردان و القا وضعیتی از هراس و مخفی‌کاری را نشان می‌دهد اما نقطه‌ضعفی محسوب می‌شود. چراکه اغلب آنها و در شروع برای مخاطب به سختی قابل شنیدن است. به ویژه برای تماشاگران ردیف‌های آخر. به طوری که با از دست رفتن بخش‌هایی از دیالوگ‌های ابتدایی، برقراری ارتباط تماشاگر با اجرا، به تعویق می‌افتد. در نهایت «مدرسه تربیت» با نام مفهومی خود و قلم مسلط و اندیشه‌محور عباس جمالی، برشی از جامعه امروز است. جایی که همچنان سلسله‌مراتب قدرت، نهادینه شده عمل می‌کند تا هر چه بیشتر نسلی را پرورش دهد که به فرمانبرداری و تسلیم عادت کند. هر چند سرانجام در برابر نسل امروز ناگزیر به انعطاف و پذیرش هنجارهای جدید خواهد شد.
« مدرسه تربیت» در سالن استاد انتظامی مجموعه خانه هنرمندان از ۲۴ اردیبهشت تا ۱۸ خرداد و در ساعت ۲۱ هر شب به‌جز شنبه‌ها بر صحنه اجرا دارد.
