توسط : آلودگی و خطر زیست‌محیطی “تالاب انزلی”
گروه اجتماعی: تالاب انزلی، یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی ایران و زیستگاه بیش از ۷۰ گونه آبزی اکنون در آستانه نابودی کامل قرار گرفته است. هادی حق‌شناس، استاندار گیلان در جدیدترین نشست خبری خود هشدار داده که برای نجات تالاب انزلی و مهار آلودگی‌های فاضلابی دو رودخانه زرجوب و گوهررود، دست‌کم ۲۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است. اما کمبود بودجه و عدم تخصیص منابع لازم، این پروژه حیاتی را به تاخیر انداخته و وضعیت را روز‌به‌روز وخیم‌تر کرده است.
شهر رشت، در گذشته‌ای نه‌چندان دور، میان دو رودخانه پرآب گوهررود و زرجوب متولد شد. این رودخانه‌ها زمانی بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب جاری داشتند و منبعی غنی برای کشاورزی، دامداری و ماهی‌گیری بودند. اما امروزه، این دو رودخانه به فاضلاب روباز شهری تبدیل شده‌اند که پساب‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی را مستقیماً به سمت تالاب انزلی هدایت می‌کنند.
تصاویری که این روزها از وضعیت شهر رشت منتشر می‌شود، تنها گوشه‌ای از این بحران را نشان می‌دهد. برخلاف تصاویری که در تبلیغات گردشگری دیده می‌شود، رشت از نزدیک شکل دیگری دارد. میدان شهرداری، که یکی از پرتبلیغ‌ترین جاذبه‌های این شهر است، بیش از یک سال است که با داربست پوشانده شده. آسفالت خیابان‌ها به خاطر بارندگی‌های زیاد و کیفیت پایین دچار چاله‌های متعدد شده است. اما بدترین فاجعه، رودخانه‌هایی است که از میان شهر عبور می‌کنند و بوی شدید فاضلاب می‌دهند.
ساکنان مناطق اطراف رودخانه گوهررود و زرجوب درگیر یک بحران جدی هستند. این دو رودخانه که روزگاری پاتوق اصلی ماهی‌گیران شهر و محل تامین آب برای ساکنان بود، اکنون به محل تخلیه فاضلاب شهری و زباله تبدیل شده است. درحال حاضر پساب انسانی بیش از یک میلیون نفر از ساکنان رشت، خمام، صومعه‌سرا، ماسال، فومن و ۷۰۰ روستای اطراف بدون تصفیه به این رودخانه‌ها ریخته می‌شود و نهایتاً وارد تالاب انزلی می‌شود.
شهر صنعتی رشت، روزانه بیش از ۱۵ هزار مترمکعب پساب صنعتی و سمی وارد این رودخانه‌ها می‌کند که اثر تخریبی آن حتی از فاضلاب انسانی نیز بیشتر است. ۲۳۰ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان، پساب‌های کشاورزی آلوده به کودهای شیمیایی و سموم را به سمت رودخانه‌ها و تالاب هدایت می‌کنند. همچنین انباشت عظیم زباله‌ها در مسیر این رودخانه‌ها منجر به انسداد جریان آب و تشدید آلودگی شده است. اما این فاجعه سلامت شهروندان را تهدید کرده و اثرات غیرقابل جبرانی ندارد. افزایش بیماری‌های تنفسی و عفونی: گرد‌وغبار حاصل از فاضلاب‌ها و لجن‌های انباشته شده در بستر تالاب با هر نسیم به سمت شهرها منتقل شده و موجب شیوع بیماری‌های میکروبی و ویروسی می‌شود.
نابودی گونه‌های آبزی: طبق گزارش مرکز تحقیقات شیلات ایران، نیمی از ۷۰ گونه آبزی تالاب انزلی منقرض شده‌اند.
افزایش هزینه‌های بهداشت و درمان: میانگین سرانه تخت بیمارستانی در گیلان ۱.۴ تخت به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است که پایین‌تر از میانگین کشوری (۱.۸ تخت) بوده و شرایط درمانی را سخت‌تر کرده است.
تشدید مهاجرت از مناطق روستایی: از بین رفتن کشاورزی و صیادی در حاشیه تالاب موجب افزایش مهاجرت به شهرها شده است.
چرا آنقدر پیچیده؟
طبق اعلام استاندار گیلان، انباشت ۵۰ ساله فاضلاب در تالاب انزلی موجب بحرانی شده که دیگر با اقدامات موقتی حل نمی‌شود. عمق تالاب که پیش از انقلاب بیش از ۱۰ متر بود، دو دهه پیش به ۵ متر رسید و اکنون کمتر از ۵۰ سانتی‌متر شده است. در برخی نقاط تالاب، دیگر هیچ آبی وجود ندارد و انباشت عظیم رسوبات، آن را به باتلاقی غیرقابل استفاده تبدیل کرده است. حق‌شناس توضیح می‌دهد که در هفته‌های اخیر بیش از ۳ میلیارد مترمکعب آب باران وارد استان شد اما به دلیل حجم زیاد لجن و رسوبات در تالاب، این حجم آب به جای ذخیره شدن به صورت سیلاب‌های مخرب در سطح استان جریان یافت.
راهکار حل بحران
یکی از راهکارها برای حل این معضل؛ احداث تصفیه‌خانه فاضلاب در شهرهای کلیدی که البته طبق برآوردهای کارشناسان، احداث ۳ تصفیه‌خانه فاضلاب در رشت، صومعه‌سرا و انزلی به ۳۰۰ میلیون دلار معادل ۲۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. شهر صنعتی رشت نیز باید با اصلاح قوانین، اجازه دریافت تسهیلات و احداث تصفیه‌خانه مستقل را داشته باشد. دومین راه‌حل؛ لایروبی اصولی تالاب و رودخانه‌های مرتبط است که طبق اعلام استاندار گیلان در عمق پنج‌متری تالاب انزلی بیش از یک میلیارد مترمکعب پساب انباشته شده است. اگر تمام تجهیزات لایروبی کشور در این استان به کار گرفته شود، تنها قادر خواهند بود ۳۰ میلیون مترمکعب را تخلیه کنند که در مقایسه با حجم فاضلاب‌های انباشته شده ناچیز است و در آخر توقف ورود پساب‌های صنعتی و کشاورزی یکی از ضرورت‌های اصلی است؛ ازجمله اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای مدیریت و دفع اصولی پساب‌های صنعتی همچنین توسعه سامانه‌های تصفیه و کنترل آلودگی در شالیزارها و زمین‌های کشاورزی.
بی‌عملی دولت‌ها
با وجود هشدارهای متعدد کارشناسان محیط زیست، مشکل اصلی کمبود بودجه و ضعف در تخصیص اعتبارات دولتی است. پروژه‌های مدیریت فاضلاب، اولویتی پایین‌تر از سایر پروژه‌های عمرانی دارند و همین موضوع باعث وخیم‌تر شدن اوضاع تالاب شده است. استاندار گیلان تاکید کرده که بدون حمایت دولت، این بحران قابل کنترل نیست. وی خواستار نگاه ملی به این معضل و تامین اعتبار از محل بودجه‌های زیست‌محیطی کشور شده است.
اگر اقدامات لازم برای نجات تالاب انزلی انجام نشود، این زیست‌بوم ارزشمند در کمتر از دو دهه آینده کاملاً از بین خواهد رفت. دولت و مجلس باید هرچه سریع‌تر برای تامین بودجه پروژه‌های تصفیه فاضلاب اقدام کنند تا از مرگ قطعی این تالاب جلوگیری شودد.
نجات تالاب انزلی تنها راه حفظ یکی از ارزشمندترین ذخایر زیست‌محیطی ایران است. آیا مسئولان به این هشدارها توجه خواهند کرد؟ یا همچنان شاهد زوال تدریجی این اکوسیستم بی‌نظیر خواهیم بود؟
