توسط : دولتمند خالف، شاخص‌ترین خواننده و نوازندۀ فَلَک تاجیکی و پژوهش‌گر برجستۀ موسیقی مردمی تاجیکستان، روز یک‌شنبه ۲۹ بهمن (۱۸ فوریه) در ۷۳ سالگی بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت. به گفتۀ نزدیکان دولتمند خالف، او در سال‌های اخیر از بیماری سرطان کبد رنج می‌برد و اخیراً به قصد درمان به روسیه سفر کرده بود اما معالجات موفقیت‌آمیز نبود و در پی بازگشت به تاجیکستان در بیمارستان قریۀ علیا دوشنبه بستری شد و در نهایت روز یک‌شنبه درگذشت.
شروع موسیقی
دولتمند خالف ۲۶ اکتبر ۱۹۵۰ (۴ آبان ۱۳۲۹) در یک خانوادۀ کشاورز و اهل فرهنگ در شهر کولاب استان ختلان تاجیکستان متولد شد. از کودکی زیر نظیر پدرش، خان محمد و برادرش نظرعلی شروع به یادگیری موسیقی و آواز کرد و سال ۱۹۶۲ وقتی ۱۳ ساله بود در تلویزیون سراسری شوروی سابق کنسرت زنده‌ای اجرا کرد. او آموزش موسیقی را در مدرسۀ موسیقی و دانشکدۀ هنر تاجیکستان تکمیل کرد، جایی که بعدها مدرس کنسرواتوار عالی‌اش شد. دولتمند که ۶ مقام را در کنسرواتوار موسیقی دوشنبه آموخت برای نواختن دوتار، قیچک و سه‌تار که از سازهای مشهور این منطقه است، مشهور شد. دولتمند خالف پس از شهرت گروه موسیقی «دولتمند» را تشکیل داد که اعضای آن همه از اقوام او بودند.
فلک‌خوان بزرگ
سبک آوازخوانی دولتمند خالف که به «فَلَک‌خوانی» معروف است بیشتر بر اساس اشعار مولوی و گاهی حافظ است. ژاک شیراک، رئیس‌جمهور وقت فرانسه سال ۲۰۰۵ نشان طلایی کشور فرانسه را به دلیل استفاده از شعرهای مولوی به او اهدا کرد. او دربارۀ سبک خاص فَلَک‌خوانی و استفاده از اشعار مولویی گفته است: «من موسیقی فلک را از پدر و پدربزرگ خود آموخته‌ام. اجدادم به من شعرهایی از مولوی آموختند که امروز هر چه می‌گردم در مثنوی معنوی و دیوان کبیر آن‌ها را پیدا نمی‌کنم و این نشان می‌دهد که اشعار این شاعر ۱۰۰ درصد جمع‌آوری نشده است. موسیقی فلک به دلیل استفاده از اشعار عرفانی در زمان شوروی سابق از سوی دولت تا حدودی ممنوع بود. ما شعرهای مولوی را اجرا می‌کردیم و چون شعرهای مولوی بیشتر وجه عرفانی و خداگونه دارند، در حکومت کمونیستی شوروی، اجازۀ کار چندانی نداشتیم. اما از زمان استقلال کشور تاجیکستان، دولت نیز به این موسیقی توجه ویژه‌ای دارد. به طوری که رئیس‌جمهوری روز ۱۰ اکتبر را روز موسیقی فلک اعلام کرده است.» او دربارۀ شباهت فلک تاجیکی با موسیقی مقامی خراسان هم گفته است: «فلک در اصل موسیقی اصیل تاجیکی است و شباهت‌های بسیاری هم به موسیقی ایران به‌خصوص منطقۀ خراسان دارد.»
فلک نوعی از موسیقی مردمی جنوب تاجیکستان و بدخشان افغانستان است که با تلاش دولتمند خالف در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو ثبت شده است. فلک‌خوانی یکی از گونه‌های مهم موسیقی تاجیکستان است که ریشه در موسیقی باستانی داشته و در مناطق جنوبی تاجیکستان رواج دارد. از گذشته تا امروز وقتی انسان را دردها، رنج‌ها و غصه‌ها احاطه می‌کند به فلک پناه می‌برد تا ظلم و دردهای خود را برای فلک، چرخ و آسمان شکوه و شکایت کند. اینکه انسان غم و غصۀ خود را برای فلک بازگو کند با کفر و ناسپاسی فرق دارد. در گونه‌های هنری موسیقی عامیانۀ تاجیکی به خصوص فلک‌خوانی هنرمندان این عرصه نی، کمانچه، رباب، عود، تار و تنبک را اضافه کردند و هنرمندانی مانند دولتمند خالف، رجب ولی‌اف، صفرمحمد مرادف از سرآمدان موسیقی فلک هستند. بسیاری از فلک‌خوانان در کنار کشاورزان، فلک‌خوانی می‌کنند و انگیزه کار و فعالیت آن‌ها را برای ادامۀ تلاش‌شان بیشتر می‌کنند زیرا در اشعار فلک‌خوانان آرزوها و آمال افراد بازگو می‌شود.
دولتمند خالف دربارۀ رو آوردنش به فلک‌خوانی گفته است:«موسیقی فلک‌سرایی با فلک‌خوانی میراث گذشتگان ماست. پدربزرگ، پدر و عموهایم به این موسیقی می‌پرداختند و من نیز از نیاکان خود آموخته‌ام. ۱۹ ساله بودم که به سمت پاپ گرایش پیدا کردم و چند سالی مشغول بودم تا اینکه در سفری به ژاپن متوجه شدم در این کشور، موسیقی فلک‌خوانی شناخته شده است. این موضوع تحول بزرگی در من ایجاد کرد و از آن زمان به بعد تا اکنون، نزدیک به ۵۰ سال است، موسیقی سنتی محلی کشورم را اجرا می‌کنم.» او دربارۀ نگاهش به تحول و نوآوری در موسیقی سنتی هم می‌گوید: «با اجرای موسیقی سنتی با سازهای اروپایی مخالف هستم اما سعی می‌کنم به موسیقی سنتی رنگ و بویی مدرن و امروزی بدهم و به غمی که در آن نهفته است، رنگ دیگری بزنم. غمی که در تاریخ و فرهنگ تاجیکستان ریشه دارد و اصولاً تا نسوزی قادر به ساختن و خلق هنر نیز نیستی.»
دوستی با شجریان و خاتمی و اجرا با شهرام ناظری
دولتمند خالف در سال‌های مختلف جشنوارۀ موسیقی فجر و نیز برخی اجراهای ویژه به ایران آمده و اجراهای متعددی را به صحنه برده و برخی از آلبوم‌های او در ایران منتشر شده است. او حتی تیتراژ سریال مناسبتی «شکرانه» را خوانده که ماه رمضان ۱۳۸۶ از شبکۀ پنج پخش شد. او سال ۱۳۸۶ هم‌چنین قطعۀ «شاه پناهم بده» را خواند که در مدح امام رضا(ع) است و دربارۀ آن گفته: «بر حسب ارادت به این امام بزرگوار آن را خوانده‌ام. شعر آن سرودۀ محمود حبیبی از شاعر معاصر ایران بود، مردم تاجیک به‌خصوص جوان‌ها به این آهنگ علاقمند هستند و این موسیقی از ماشین‌های‌شان شنیده می‌شود.»
دولتمند خالف با موسقی‌دانان و خوانندگان ایرانی از جمله محمدرضا شجریان و شهرام ناظری هم ارتباط و همکاری داشت. او دربارۀ دوستی و ارتباطش با استاد شجریان گفته است: «حدود ۴۲ سال پیش محمدرضا شجریان میهمان منزل ما بود و آن دوران با او آشنا شدم و هدف‌مان این بود کار مشترکی تولید کنیم اما بیماری ایشان و مشغله‌های کاری هر دو ما موجب شد این اتفاق بزرگ صورت نگیرد و افسواس این فرصت به‌دست نیامد. البته با فرزند ایشان همایون شجریان که جا پای پدر استادش گذاشته است در ارتباط هستم و قرار است در آینده‌ای نزدیک کار جدید تولید کنیم.» همکاری دولتمند با شجریان‌ها اگرچه اتفاق نیفتاد اما او اسفند ۹۷ که تالار بزرگ باربیکن در لندن پر شده بود از مشتاقان صدای شهرام ناظری و دولتمند خالف از پرطرفدارترین خواننده‌های سنتی ایران و تاجیکستان که برای نخستین‌بار روی یک صحنه در یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز فرهنگی اروپا باهم خواندند و نوازنده‌های ایرانی و تاجیک با سازهای متفاوت باهم نواختند. شهرام ناظری با سبک موسیقی مقامی(دستگاهی) و با صدایی دلنشین، بیت‌هایی از شاهنامه فردوسی خواند:
بناهای آباد گردد خراب
ز باران و از تابش آفتاب
پی افکندم از نظم کاخی بلند
که از باد و باران نیابد گزند
و دولتمند خالف با صدایی غافلگیرکننده و گیرا به خوانش بیت‌های دیگری از شاهنامه ادامه داد:
بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی
در این کنسرت مشترک، دولتمند خالف با معرفی این سبک موسیقی فلک، آهنگ میهنی «از خاک بلند تاجیکستانیم ما» را خواند و غیژک نواخت.دولتمند خالف هم‌چنین با سیدمحمد خاتمی هم ارتباط و دوستی داشت و تیر ۱۳۹۲ که در تالار وحدت کنسرت داشت از او برای این کنسرت دعوت کرد و گفت: «من بار اول نیست که مهمان تهرانی‌ها هستم. ۲۳ سال است که این‌جا می‌آیم و کنسرت برگزار می‌کنم. سال ۱۹۹۲ به دعوت سیدمحمد خاتمی به تهران آمدم. ایشان دوست و برادر خوب من هستند. علی مرادخانی دوست دیگری بود که مرا برای اجرای برنامه به تهران دعوت کرد.»
