توسط : قتل “هدایت‌الله دیده‌بان” توسط شکارچیان
گروه اجتماعی: روز سه‌شنبه ۱۳ خرداد، طبیعت منطقه «خائیز» در بهت فرورفت؛ ساعت ۱۷:۵۰ عصر همان روز، محیط‌بان فداکاری به نام «هدایت‌الله دیده‌بان» که برای بررسی گزارش حضور شکارچیان غیرمجاز هنگام گشت‌زنی در جاده آسفالت بهبهان- سد مارون بود از ناحیه سر، هدف شلیک مستقیم قاچاقچیان قرار گرفت و بلافاصله به‌شهادت رسید. منطقه حفاظت شده خائیز با مساحتی بیش از ۳۲ هزار هکتار در غرب استان کهگیلویه‌وبویراحمد قرار دارد. این سرزمین پهناور با جنگل‌های بلوط زاگرس و تنوع زیستی ویژه، سال‌هاست عرصه نبرد خاموش محیط‌بانان فداکار با شکارچیان غیرمجاز بوده است.
روح‌الله عزیزی، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان کهگیلویه‌وبویراحمد، درباره این حادثه تلخ گفت که محیط‌بان دیده‌بان «یکی از بهترین محیط‌بانان استان و کشور» بود که متاسفانه در همان لحظه کشته شد. شهید دیده‌بان ۵۸ ساله، متاهل و دارای ۱۵ سال سابقه خدمت در سازمان محیط‌زیست بود. پیکر او با حضور گسترده مردم محلی، خانواده و دوستداران محیط‌زیست در شهرستان بهبهان تشییع شد.
فرمانده نیروی انتظامی شهرستان بهبهان اعلام کرد، قاتل محیط‌بان منطقه خائیز در یک عملیات ضربتی و غافلگیرانه در استانی هم‌جوار شناسایی و دستگیر شده و متهم به ارتکاب قتل اعتراف کرده است؛ اسلحه و تجهیزات مقتول نیز در مخفی‌گاه ضارب کشف شد. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه‌وبویراحمد نیز اعلام کرد، یکی از سه شکارچی مظنون به این قتل، دستگیر شده و از مخفی‌گاه او اسلحه سازمانی شهید دیده‌بان(که توسط متخلفان به سرقت رفته بود) همراه دوربین و لوازم شخصی این محیط‌بان کشف و ضبط شده است. تلاش برای شناسایی و دستگیری دو متهم دیگر همچنان ادامه دارد؛ هرچند مقام‌های قضایی وعده داده‌اند این پرونده را با قاطعیت پیگیری کنند اما فعالان محیط‌زیست می‌گویند، انتظار عملیاتی شدن سریع حکم و ضمانت اجرای قاطع ترسیم شده در قوانین ضروری است.
این واقعه تلخ بار دیگر، ضعف‌های ساختاری یگان حفاظت محیط‌زیست را عیان کرد. حمید ظهرابی، جانشین محیط‌زیست کهگیلویه‌وبویراحمد با اشاره به حادثه شهادت دیده‌بان گفت که قوانین فعلی حفاظت محیط‌زیست محیط‌بانان را در مواجهه با متخلفان مسلح «ناتوان» کرده‌اند؛ بر اساس مقررات فعلی، محیط‌بانان تنها زمانی می‌توانند اسلحه به‌دست گیرند که خود در خطر جانی باشند و نمی‌توانند برای بازداشت یا مقابله پیشگیرانه از امکانات دفاعی خود استفاده کنند. او افزود که با توجه به کمبود تجهیزات و نیروی انسانی باید امکانات دفاعی مناسب در اختیار محیط‌بانان قرار گیرد و مقررات بازنگری شود. مشکل کمبود نیرو در یگان حفاظت چنان است که ظهرابی اعلام کرد تنها ۳۸ درصد از ساختار سازمانی محیط‌بانان تکمیل شده است؛ به‌عبارتی بسیاری از محیط‌بانان در ماموریت‌ها، به‌تنهایی با شکارچیان مسلح مواجه می‌شوند. انتقادها محدود به داخلی نیست: «منوچهر فلاحی» جانشین فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور به آمار تاسف‌بار جان باختن محیط‌بانان اشاره کرد و گفت «در ۴۰ سال گذشته ۱۴۳ نفر از محیط‌بانان ایران توسط شکارچیان غیرمجاز کشته شده‌اند». به‌گفته ظهرابی، جمع‌کل محیط‌بانانی که تاکنون در درگیری با متخلفان جان باخته‌اند حدود ۱۵۰ نفر است اما تنها ۵۰ نفر از آنها به‌عنوان «شهید» معرفی شده‌اند؛ نکته‌ای که نشان‌دهنده کم‌اهمیتی قانونی نسبت به ایثار این مدافعان طبیعت است.
نگاه فراملی هم حکایت از خطر بزرگ پیشِ روی نگهبانان حیات‌وحش دارد. فدراسیون بین‌المللی محیط‌بانان گزارش داده در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱ حدود ۲۳۵۱ محیط‌بان هنگام انجام وظیفه کشته شده‌اند که بسیاری به‌دست گروه‌های مسلح و قاچاقچیان جان باخته‌اند. مطالعات تحلیلی نشان می‌دهد در برخی کشورهای جهان- به‌ویژه تانزانیا و کنیا- با درگیر کردن جوامع محلی در حفاظت از پارک‌های ملی موفق شده‌اند، منازعات محیط‌بانان و محلی‌ها را کاهش دهند اما در ایران همچنان کمبود نیروی انسانی، تجهیزات ناکافی و محدودیت‌های قانونی، محیط‌بانان را در تیررس خطر نگه داشته‌اند. مقامات دولتی همواره وعده افزایش حمایت و تجهیزات را تکرار کرده‌اند اما به‌باور منتقدان تا زمانی که ساختارهای حمایتی اصلاح نشوند و «شهید» نامیدن صریح همه فداکاران عرصه طبیعت مرسوم نشود، این حلقه دفاع مقابل شکارچیان مسلح بدون پشتیبانی لازم خواهد ماند و مظلومیت خدمت محیط‌بانان و هدر رفتن خون شهیدان طبیعت تداوم خواهد یافت.
