توسط : “سیدحسین مرعشی”، “عبدالناصر همتی” و “حجتالله صیدی” در “مشهد اینوکس” از چالشها و ظرفیتهای سرمایهگذاری در اقتصاد ایران گفتند
ایران به معنای واقعی از قافله سرمایهگذاری جهانی عقب مانده است. ارقام مطرح شده در جریان سفر اخیر «دونالد ترامپ» به منطقه مانند سرمایهگذاریهای کلان در کشورهای حاشیه خلیجفارس، برای اقتصاد ایران، دور از دسترس به نظر میرسد. بیش از یک دهه است که سرمایهگذاری در کشور ما، روند نگرانکنندهای پیدا کرده و در سالهای اخیر، نرخ رشد سرمایهگذاری منفی بوده و سرعت استهلاک از سرعت سرمایهگذاری، پیشی گرفته است.
طرح چنین مسالهای باعث شد «عبدالناصر همتی»، «سیدحسین مرعشی» و «حجتالله صیدی» در نشستی تخصصی به میزبانی «محمد طاهری» روزنامهنگار اقتصادی و سردبیر هفتهنامه «تجارتفردا» به این پرسش پاسخ دهند که «کاهش نرخ سرمایهگذاری در اقتصاد ایران متاثر از کدام عوامل است؟».
«عبدالناصر همتی» در این نشست -که برای اولین بار پس از دوران وزارتش سخن میگفت- با ارائه چند نمودار سعی کرد وضعیت تشکیل سرمایه و موانع آن را توضیح دهد؛ «حسین مرعشی» از ظرفیت ۲۵۰۰ میلیارد دلاری سرمایهگذاری در ایران سخن گفت و «حجتالله صیدی» چشماندازی از آینده بازار سرمایه را ترسیم کرد.
این نشست در مقطعی برگزار شد که ایران با چالشهای ساختاری در سیاست خارجی و پیوند آن با اقتصاد روبهروست. سخنرانان از زوایای مختلف تجربه و دیدگاه خود، تصویری شفاف از موانع، فرصتها و الزامات دیپلماسی اقتصادی ارائه کردند. آنچه این رویداد را متمایز کرد، تاکید بر تغییر پارادایم سیاستگذاری و لزوم همسویی با اقتصاد جهانی بود؛ رویکردی که به نظر میرسد بار دیگر توسط حزب کارگزاران سازندگی ایران در فضای عمومی احیا شده است. «محمد طاهری» با طرح این مساله که رشد اقتصاد در کشورهای مختلف از طریق سه عامل ایجاد میشود، گفت: «عامل اول، انباشت سرمایه است؛ در اصل، در مراحل اولیه رشد در همه کشورها، این عامل سرمایه است که نقش مسلط را دارد. عامل دوم، در مرحله بعد، عامل بهرهوری است که به رشد اقتصادی پایداری میدهد؛ عامل سوم نیز نوآوری است». او با طرح این پرسش که «چرا در اقتصاد ایران سرمایهگذاری صورت نمیگیرد؟» از عبدالناصر همتی خواست که به این پرسش پاسخ دهد.
همتی در پاسخ گفت: «مشکل رشد اقتصادی در اقتصاد ما این است که در همان مرحله اول، ماندهایم؛ اوج بهرهبرداری از قرار گرفتن در این مرحله را در دهه ۴۰ تجربه کردهایم و پس از آن، دیگر در مسیر کاهشی رشد اقتصادی حرکت کردهایم. روند تشکیل سرمایه ثابت نشان میدهد که از سال ۱۳۹۰ به بعد، اقتصاد ایران به تدریج سهم کمتری از درآمدهای خود را به سرمایهگذاری ثابت و انباشت سرمایه اختصاص داده است. این روند هم در سرمایهگذاری دولتی و هم در بخش خصوصی مشهود است». بهعقیده آقای همتی، کاهش مستمر نرخ سرمایهگذاری به تدریج به کاهش نرخ رشد انباشت سرمایه خالص منجر شده است.
وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی با اشاره به اینکه در هر اقتصادی برای حفظ ظرفیتهای تولیدی، لازم است حداقل به اندازه استهلاک داراییهای ثابت، سرمایهگذاری جدید انجام شود، گفت: «برای افزایش تولید ناخالص داخلی، سرمایهگذاریهای جدید نه تنها باید استهلاک داراییهای موجود را جبران کنند بلکه باید به موجودی سرمایه خالص کشور بیفزایند و ظرفیتهای مولد جدیدی ایجاد کنند. با این حال، آمارها نشان میدهند که در ۱۵ سال گذشته میزان تشکیل سرمایه جدید در ایران نسبت به داراییهای سرمایهای موجود به تدریج کاهش یافته است؛ بهگونهای که در حال حاضر، روند تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سالانه حتی قادر به جبران استهلاک داراییهای موجود نیست. این وضعیت به معنای کاهش داراییهای مولد اقتصاد و تضعیف ظرفیتهای رشد اقتصادی در بلندمدت است».
همتی افزود: «موجودی سرمایه در اقتصاد ایران حدود ۳/۵ تا ۳/۷ برابر تولید ناخالص داخلی است که عدد بسیار بزرگی است. برای آنکه موجودی سرمایه در این مقیاس، رشد بالایی داشته باشد به مقادیر عظیمی سرمایهگذاری نیاز است که از اساس، قابل تحقق نیست».
وزیر سابق اقتصاد با بیان اینکه رشد اقتصاد پایدار نیست، اعلام کرد: «بررسی الگوریتمی روند اقتصادی از دهه ۱۳۴۰ تا سال ۱۴۰۲ نشان میدهد درآمدهای نفتی و گازی اثر مستقیمی بر رشد اقتصادی داشتهاند؛ این در حالی است که هر گاه درآمدهای نفتی و گازی افزایش یافتهاند، اقتصاد نیز در مسیر رشد قرار گرفته است. درآمدهای نفتی عامل اصلی رشد اقتصادی هستند که این وابستگی، نشاندهنده نبود پایداری در رشد اقتصادی است».
قرار است دو طرف دیدگاههای خود را درباره این پیشنهادها و راهکارها ارائه دهند سپس، دور بعدی مذاکرات تنظیم و اجرا شود. امیدوارم که در دور بعدی، اگر این راهکارها در پایتختها مورد توجه قرار گیرند، بتوانیم وارد جزئیات بیشتری شویم». او تاکید کرد: «در نتیجه، میتوان گفت که پرونده مذاکرات غیرمستقیم همچنان باز است و گفتوگوها ادامه خواهد داشت».
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان با اشاره به تداوم روند گفتوگوها گفت: «مذاکرات پیچیدهتر از آن است که با ۲ یا ۳ جلسه حلوفصل شود اما همین که اکنون در مسیر معقولی قرار داریم، خود یک پیشرفت محسوب میشود». عراقچی ابراز امیدواری کرد که «در جلسات آینده با توجه به برداشت بهتری که اکنون نسبت به مواضع جمهوری اسلامی وجود دارد، بتوانیم به راهکارهایی برسیم که در مسیر مذاکرات، قابل پیشرفت باشند. ما هنوز در آن مرحله نیستیم اما ناامید هم نیستیم».
وزیر سابق اقتصاد با اشاره به اینکه استراتژی رشد مبتنی بر سرمایهگذاری در اقتصاد ایران به مرحله پایانی خود رسیده گفت: متاسفانه طی این مدت زیرساختهای لازم برای ارتقای بهرهوری و اثرگذاری آن بر رشد فراهم نشده است. بنابراین ما با نقایص بزرگی برای دستیابی به رشد پایدار بلندمدت مواجه هستیم که تغییر و تحولات بزرگی میطلبد».
به عقیده آقای همتی، مدل حکمرانی اقتصاد کشور در دهههای گذشته بهگونهای بوده که رفاه مردم بیشتر از اندوخته مالی و منابع طبیعی کشور تامین شده است که این منابع نیز با سرعت رو به کاهش هستند؛ نتیجه اینکه، منابع کشور بحرانی شدهاند و تراز مالی کشور در قسمتهای مختلف، منفی شده است».
«حسین مرعشی» نیز در این نشست با اشاره به سفر «دونالد ترامپ» به خاورمیانه و کشورهای حاشیه خلیجفارس، آن را نمایشی از یک سیستم هماهنگ و توسعهیافته در کشورهای عربی و نتیجه سالها برنامهریزی توصیف کرد. او با مقایسه اقتصاد منابعمحور ایران با کشورهای عربی همانند عربستان و امارات، پرسید: «چرا ایران نتوانسته است مسیر مشابهی را طی کند؟»؛ مرعشی پاسخ را در فقدان یک دکترین اقتصادی روشن دانست و تاکید کرد که «ایران همچنان تحتتاثیر سیاستهای سیاسی و انقلابی است نه اقتصادی. او با اشاره به تجربه استانداری خود در کرمان از سرعت ایران در فاصلهگیری از سیاستهای انقلابی در دهه ۶۰ سخن گفت که در مقایسه با دیگر انقلابهای چپگرا، تحولی قابلتوجه بوده است؛ بااین حال، کاهش رشد اقتصادی از ۷.۶ درصد در برنامه اول توسعه به ۲.۵ درصد در برنامه دوم، نشاندهنده تداوم چالشهاست».
مرعشی با اشاره به تحولات جهانی از کاهش سهم ایران در تولید ناخالص جهانی از ۱.۲ درصد در سال ۱۳۵۶ به ۰.۴ درصد در حال حاضر، سخن گفت و آن را نتیجه عقب ماندن اقتصاد ایران مقابل رشد سریع اقتصاد جهانی دانست. او فرصت کنونی را به دلیل شکاف میان غرب و اسرائیل و تغییر رویکرد کشورهای عربی به سود ایران، یک فرصت تاریخی خواند که باید با تمرکز بر اقتصاد توسعهیافته از آن بهرهبرداری شود. مرعشی بازگشت پرقدرت به بازار نفت با تولید ۷ میلیون بشکه در روز را تنها راه پیشروی ایران برای احیای اقتصاد دانست.
در بخش دیگری از نشست «عبدالناصر همتی» با تحلیل روند تاریخی درآمدهای نفتی ایران از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۴۰۲ تاکید کرد که رشد اقتصاد ایران به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است و این وابستگی، پایداری رشد را تضعیف کرده است. او توضیح داد «در سالهایی که درآمد نفتی کاهش یافته، رشد اقتصادی نیز منفی بوده است مانند رشد منفی ۷ درصدی در سال ۱۳۹۸». همتی کاهش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی از ۱۸۰۰ هزار همت در سال ۱۳۹۶ به ۱۶۰۰ همت در سال ۱۴۰۲ را نشانهای از کوچک شدن ظرفیت اقتصادی کشور دانست. او پیشبینی کرد که «با ادامه روند کنونی، رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۴ به حدود ۳ درصد محدود خواهد شد، مگر آنکه درآمدهای نفتی حفظ شود».
دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی با اشاره به اینکه اقتصاد ایران ظرفیت ۲۵۰۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری دارد، گفت: ۵۰۰ میلیارد دلار برای توسعه زیرساختها نیاز داریم، ۵۰۰ میلیارد دلار برای احیای نفت و دستکم ۱۰۰۰ میلیارد دلار ظرفیت برای همکاری با بخش خصوصی در ایران وجود دارد.
در بخش دیگری از نشست، همتی با اشاره به تنگنای نقدینگی بانکها و کاهش رشد تسهیلات پرداختی از افت فعالیت کسبوکارها و تمرکز آنها بر مصرف خانوارها سخن گفت. وی همچنین نقش بازار سرمایه را در تأمین مالی برجسته کرد اما افزود که این بازار بیشتر در تأمین بدهی فعال بوده تا سرمایهگذاری بلندمدت. همتی تأکید کرد که برای دستیابی به رشد ۸ درصدی مورد نظر برنامه هفتم توسعه، تأمین مالی باید به ۸ هزار همت برسد، در حالی که ظرفیت کنونی تنها ۵۲۸۱ همت است.
حجتالله صیدی، رئیس سازمان بورس نیز با تأکید بر نقش بورس در تشکیل سرمایه بلندمدت، گفت که رشد اقتصادی بدون تشکیل سرمایه و بهرهوری ممکن نیست. وی از تلاشهای سازمان بورس برای حمایت از سهامداران خرد و هماهنگی بین بازار پول و سرمایه خبر داد. صیدی مذاکرات بینالمللی را یکی از ریسکهای سیستماتیک بازار دانست و با وجود خوشبینی به گشایشهای عملیاتی از چالشهایی نظیر اقدامات اسرائیل، رقابتهای منطقهای و نقش قدرتهای جهانی سخن گفت که بازار را تحت تأثیر قرار میدهند.
