توسط : “احمد جنتی” دبیر شورای نگهبان ماند
در حالی که شورای نگهبان یکی از مهمترین نهادهای تصمیمگیر کشور با ماموریتهایی چون تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی، نظارت بر انتخابات و تفسیر قانون اساسی است، انتخاب دوباره اعضای هیأت رئیسه آن برای یک سال آینده نشان داد که ساختار این شورا همچنان بر ثبات چهرههای کهنهکار خود تکیه دارد. در میانه موج گمانهزنیها درباره تغییر نسل در شورای نگهبان، اعضای این شورا یکی از باسابقهترین چهرههای خود را برای یک سال دیگر در رأس هرم تصمیمگیری خود ابقا کرد. آیتالله احمد جنتی، فقیهی که از نخستین روز تأسیس شورای نگهبان در سال ۱۳۵۹ در این نهاد حضور داشته و از سال ۱۳۷۱ بهطور پیوسته سمت دبیری آن را بر عهده دارد، بار دیگر با رأی اعضای شورا به عنوان دبیر انتخاب شد. آن هم در آستانه ورود به ۹۹ سالگی. این تصمیم، هم نشانهای از ثبات ساختاری در یکی از مهمترین نهادهای حاکمیتی کشور است و هم نشانی از تداوم سنتهای سیاسیای که تغییر را کند و محافظهکارانه دنبال میکنند.
در همین راستا، هادی طحاننظیف، عضو حقوقدان و سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد که ترکیب هیأت رئیسه این نهاد برای یک سال دیگر بدون تغییر باقی ماند. به این ترتیب آیتالله احمد جنتی همچنان دبیر شورای نگهبان، سیامک رهپیک قائممقام دبیر و طحاننظیف نیز سخنگوی شورا خواهند بود. این جلسه در پی ابقای سه عضو فقیه شورا توسط رهبر انقلاب و انتخاب سه عضو حقوقدان جدید توسط مجلس دوازدهم برگزار شد.
روند انتخاب هیأت رئیسه بر اساس مواد ۲۳ و ۲۴ آییننامه داخلی شورای نگهبان صورت میگیرد و نشاندهنده تثبیت الگوی پیشین مدیریت این نهاد است. اما ابقای دوباره آیتالله احمد جنتی، در آستانه ۹۹ سالگی، با واکنشهایی نیز مواجه شده است. پرسشی که در محافل سیاسی و رسانهای تکرار میشود این است که آیا زمان آن نرسیده که این نهاد کلیدی از نیروهای تازهنفستر بهرهمند شود؟
بازآرایی محدود با چهرههای نیمهآشنا
هرچند گمانهزنیها بر این بود که با پایان دوره عضویت سه فقیه و سه حقوقدان، شورای نگهبان وارد مرحلهای تازه شود اما روند تغییرات اخیر نشان داد که تحول عمدهای در بدنه شورا رخ نداده است. هفته گذشته رئیس قوه قضائیه نیز ۶ حقوقدان شامل ذبیحالله خدائیان، بهزاد پورسید، محمدرضا صارمی، محمدرضا صابر، غلامرضا مولابیگی و هادی طحاننظیف را به مجلس دوازدهم معرفی کرد تا سه نفر از آنان به عضویت شورا درآیند. در پارلمان هم در نهایت، نمایندگان مجلس در روز ۲۵ تیرماه، پس از بررسی سوابق و برنامههای این شش نامزد، رأیگیری کردند و سه نفر از آنها را به عنوان عضو جدید حقوقی شورای نگهبان انتخاب کردند: هادی طحاننظیف با ۲۵۷ رأی (ادامه عضویت)، غلامرضا مولابیگی با ۲۲۶ رأی (ادامه عضویت) و سیدبهزاد پورسید با ۱۷۸ رأی (عضو جدید).
از میان این سه نفر، تنها پورسید به عنوان چهرهای تازه وارد شورای نگهبان شد و جایگزین محمدحسن صادقیمقدم شد. این در حالی است که چهرههای شناختهشدهتری همچون عباسعلی کدخدایی، محمدرضا صارمی و محمدرضا صابر نتوانستند به جمع اعضای حقوقدان راه یابند. آیا انتخاب چهرهای تازهوارد مانند سیدبهزاد پورسید میتواند بر عملکرد کلی شورا تأثیر بگذارد یا صرفاً تغییر در ظاهر است؟
اگرچه ورود یک چهره جدید به ترکیب شورا میتواند، نشانهای از میل به تغییر باشد اما ادامه حضور چهرههای ثابت در رأس مدیریت شورا و در میان اعضا، تصویر کلی از یک نهاد با ترکیبی تقریباً ایستا و محافظهکار باقی میگذارد.
با وجود تغییر در دولتها و مجالس مختلف، شورای نگهبان همچنان بهعنوان یکی از ارکان تثبیت ساختار سیاسی کشور، نقش محوری خود را حفظ کرده است. اهمیت این نهاد از آنروست که وظایفی چون نظارت بر انتخابات مجلس، ریاستجمهوری و مجلس خبرگان، تفسیر قانون اساسی و تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی را بر عهده دارد. شورای نگهبان از ۱۲ عضو تشکیل شده است؛ ۶ فقیه که با حکم رهبری منصوب میشوند و ۶ حقوقدان که رئیس قوه قضائیه معرفی و مجلس شورای اسلامی آنها را تأیید میکند. دوره عضویت در این نهاد ۶ ساله است. دوره کنونی شورای نگهبان (دوره هشتم) از سال ۱۴۰۱ آغاز شده و تا سال ۱۴۰۷ ادامه خواهد داشت. در حال حاضر اعضای فقیه شورای نگهبان عبارتاند از: آیتالله احمد جنتی (دبیر)، آیتالله سیدمحمدرضا مدرسییزدی، آیتالله مهدی شبزندهدارجهرمی، آیتالله علیرضا اعرافی، آیتالله سیداحمد خاتمی، آیتالله سیداحمد حسینیخراسانی و اعضای حقوقدان: عباسعلی کدخدایی، سیامک رهپیک (قائممقام دبیر)، هادی طحاننظیف (سخنگو)، سیدبهزاد پورسید، غلامرضا مولابیگی و خیرالله پروین. حال این پرسش پیش میآید که با توجه به نقش شورای نگهبان در تأیید صلاحیتها، آیا تداوم چهرههای ثابت میتواند در انتخابات پیش رو، نشانهای از حفظ مسیر گذشته تلقی شود؟
تأخیر در مسیر تحولات بنیادین؟
دبیر شورای نگهبان، که توسط خود اعضا انتخاب میشود، نقشی کلیدی در هماهنگی فعالیتها و تعاملات این نهاد با سایر قوا دارد. آیتالله جنتی با سوابق متعدد در ساختار جمهوری اسلامی از جمله عضویت و ریاست مجلس خبرگان رهبری، دبیر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر، امام جمعه موقت تهران و قاضی دادگاه انقلاب، یکی از با سابقهترین مسئولان جمهوری اسلامی بهشمار میرود.
با تداوم حضور او در رأس شورای نگهبان به نظر میرسد، مسیر تحولات بنیادین در این نهاد همچنان با تأخیر مواجه باشد. نهادهای مؤثر و ناظر در کشور، بهویژه شورای نگهبان، برای بازسازی اعتماد عمومی و پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه، بیش از هر چیزی نیازمند بازنگری در ترکیب هیات رئیسه و شیوههای مدیریتی خود هستند. اما با این ابقاهای پیاپی شاید همچنان باید منتظر ماند.
انتخاب مجدد آیتالله جنتی به عنوان دبیر شورای نگهبان در آستانه ۹۹ سالگی و تکرار ساختار ثابت هیأت رئیسه در شرایطی که نهادهای تصمیمگیر کشور بیش از هر زمان نیازمند جوانسازی و بازنگریاند، تصویری از تداوم سنت در برابر ضرورت تغییر ترسیم میکند. شورای نگهبان، با آنکه در ظاهر دستخوش بازآرایی نسبی شده، اما همچنان از ثباتی برخوردار است که بسیاری آن را محافظهکاری در برابر تحولات سیاسی و اجتماعی کشور میدانند. در نتیجه آیا تداوم حضور چهرهای نزدیک به ۹۹ سال در رأس شورای نگهبان، نشانهای از ثبات است یا بیتحرکی در ساختار تصمیمگیری؟ چرا ترکیب هیأت رئیسه شورای نگهبان بهرغم تحولات در دیگر نهادهای حکومتی، دستخوش تغییر نمیشود؟ آیا وقت آن نرسیده که معیارهای انتخاب اعضای شورای نگهبان با نیازهای جدید جامعه همگام شود؟
