توسط : دو مقام رسمی ایرانی و آمریکایی از ارتباط غیرمستقیم بین ایران و آمریکا خبر دادند
در حالی که سایه تنشهای سیاسی و امنیتی بر خاورمیانه سنگینی میکند، اظهارات تازه «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه رئیسجمهور آمریکا در امور خاورمیانه بار دیگر موضوع مذاکره میان تهران و واشنگتن را به صدر اخبار جهان بازگردانده است. ویتکاف در گفتوگویی با شبکه «سیبیاس» مدعی شد که تماسهایی میان دو طرف برقرار شده و دولت ترامپ، آماده دستیابی به یک «توافق درازمدت دیپلماتیک» با ایران است. او گفت: «ایرانیها با ما تماس میگیرند. ما آمادهایم تا به یک راهحل پایدار برسیم». این اظهارات در شرایطی بیان میشود که روابط ایران و آمریکا همچنان تحتتأثیر حمله مشترک نظامی واشنگتن و تلآویو به خاک ایران در اوایل تابستان امسال قرار دارد؛ حملهای که به گفته مقامات ایرانی منجر به شهادت بیش از هزار شهروند و آسیب به تأسیسات مرتبط با برنامه صلحآمیز هستهای کشور شد. با وجود این واشنگتن ظاهراً در تلاش است مسیر دیپلماتیک تازهای را باز کند تا از تشدید بحرانهای همزمان در خاورمیانه، اوکراین و شرق آسیا جلوگیری کند.
سه هدف کلیدی ترامپ
نشریه آمریکایی «پالیتیکو» پیشتر گزارش داده بود که ویتکاف در جلسات خصوصی با مقامات خارجی، سه هدف اصلی سیاست خارجی دونالد ترامپ را تشریح کرده است: پایان دادن به جنگ غزه، توقف درگیری روسیه و اوکراین و رسیدن به توافق جدید با ایران. به گفته تحلیلگران، دولت ترامپ در پی آن است تا با تمرکز بر این سه پرونده، تصویر «میانجی صلح» را از خود ارائه دهد و از حجم انتقادات داخلی نسبت به عملکرد پرتنش خود در سالهای گذشته بکاهد. اما در تهران، واکنشها به این ادعاها محتاطانه بود.
«اسماعیل بقایی» سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری اخیر گفت: «تماسهای غیرمستقیم با واسطه همچنان وجود دارد اما این به معنای آغاز روند مذاکره نیست. گفتوگو زمانی معنا دارد که احترام متقابل و درک مشترک از حقوق طرفین وجود داشته باشد. تا زمانی که مطالبات زیادهخواهانه مطرح است، زمینهای برای تفاهم وجود نخواهد داشت».
گفتوگو بله، فشار نه
«سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه نیز در واکنش به گزارشها درباره شروط جدید آمریکا تأکید کرد: «هیچ شرطی رسماً به ما اعلام نشده است. تماسهای اخیر صرفاً درباره موضوع هستهای بوده و هیچ موضوع دیگری در میان نبوده است». این در حالی است که روزنامه «واشنگتنپست» چندی پیش از طرح ۴ شرط اصلی آمریکا برای آغاز مذاکرات خبر داده بود: گفتوگوهای مستقیم با واشنگتن، توقف غنیسازی اورانیوم، محدودسازی برنامه موشکی و توقف حمایت مالی از نیروهای منطقهای. این شروط از نگاه ناظران، یادآور سیاست فشار حداکثری دوره نخست ترامپ است و نشان از تداوم همان راهبرد در قالبی تازه دارد. ترامپ در سفر اخیر خود به غرب آسیا بار دیگر ادعای آمادگی برای صلح با ایران را مطرح و اعلام کرد «جرد کوشنر» داماد و مشاور ارشد خود را مأمور پیگیری توافق صلح کرده است. این اظهارات اما در تهران با تردید و انتقاد روبهرو شد.
عراقچی در واکنش به این سخنان گفت: «چگونه میتوان شاخه زیتون را از کسی پذیرفت که تنها چند ماه پیش خانهها و شهرهای ما را بمباران کرد؟ آن حملات جنایتکارانه، جان بیش از هزار ایرانی را گرفت. آقای ترامپ نمیتواند همزمان رئیسجمهور صلح و رئیسجمهور جنگ باشد».
موضع تازه گروسی
در این میان «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز در گفتوگویی با روزنامه سوئیسی «نویه زوریخه تسایتونگ» ابراز امیدواری کرد که «راهحلی دیپلماتیک» برای مناقشه هستهای ایران یافت شود. او گفت: «شنیدن سخنان ترامپ درباره آمادگی برای مذاکره دلگرمکننده است. گفتوگو، ما را از خطر دور دیگری از درگیریها نجات میدهد». اما در اروپا، شرایط متفاوت است. سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان با استفاده از سازوکار موسوم به «اسنپبک» تحریمهای شورای امنیت علیه ایران را بازگرداندهاند؛ اقدامی که از نظر تهران، غیرقانونی و برخلاف مفاد برجام است. با این حال گزارشهای رسانهای غربی نشان میدهد که این تحریمها تاکنون تأثیر ملموسی بر اقتصاد ایران نداشته است.
اثر ماشه
روزنامه «واشنگتن تایمز» در گزارشی تحلیلی نوشته است که تحریمهای بازگردانده شده، نتوانستهاند مانع رشد صادرات نفت ایران شوند. طبق آمار این رسانه، ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۸۷ میلیون بشکه نفت صادر کرده که نسبت به سال قبل ۱۱ درصد افزایش نشان میدهد و درآمدی معادل ۴۳ میلیارد دلار برای کشور به همراه داشته است. چین با واردات روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت از ایران همچنان بزرگترین خریدار نفت ایران است؛ مسالهای که نشان میدهد، شبکه تجاری تهران به رغم فشارهای غرب همچنان فعال و مؤثر است.
کارشناسان آمریکایی به این نکته اشاره میکنند که حتی با وجود تحریمهای تازه وزارت خزانهداری علیه شرکتهای چینی و ناوگان نفتکشهای موسوم به «ناوگان سایه» مسیر صادرات ایران متوقف نشده است. این در حالی است که همزمان همکاریهای راهبردی میان تهران و مسکو نیز رو به گسترش است. فعال شدن توافق جامع شراکت راهبردی ایران و روسیه در دوم اکتبر، روابط دو کشور را در حوزههای انرژی، دفاعی و مالی تقویت کرده است. به باور تحلیلگران، این همکاریها ابزار مؤثری در خنثیسازی تحریمهای غرب فراهم کرده و موجب سردرگمی واشنگتن در اتخاذ سیاستی واحد در برابر تهران شده است.
نگاه ایران به مذاکره
در چنین شرایطی بسیاری از ناظران بر این باورند که سیاست دولت ترامپ، ترکیبی از فشار و پیشنهاد مذاکره است؛ راهبردی که پیشتر نیز در قبال کره شمالی بهکار گرفته شده بود. اما تفاوت مهم اینجاست که ایران پس از تجربه یک دهه تحریم و مذاکره، اکنون شبکهای از روابط راهبردی با قدرتهایی چون روسیه، چین و برخی کشورهای منطقه ایجاد کرده که به آن در برابر فشارهای غرب مصونیت نسبی میبخشد. از سوی دیگر، افکار عمومی ایران پس از حملات نظامی اخیر آمریکا هرگونه مذاکره را تنها در صورتی قابل قبول میداند که با تضمینهای واقعی و لغو عملی تحریمها همراه باشد.
