توسط : بررسی اظهارات احمد میدری و پاسخ به این پرسش که آیا دهکبندی جامعه تغییر کرده است؟
بر اساس معیاری که وزیر کار و رفاه اجتماعی ترسیم کرده «هر کسی که در تهران مالک خانه باشد و کل خانواده ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد جزو سه دهک بالا حساب میشود.» منظور احمد میدری از سه دهک بالا ۳۰ درصد جامعه است که بیشترین درآمد یا توان مالی را دارند. به عبارت دیگر، خانوادهای که هم در تهران مالک خانه باشد و هم ماهانه حدود ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد، در مقایسه با سایر خانوارها در گروه ثروتمندتر جامعه قرار میگیرد و جزو دهکهای هشتم، نهم یا دهم محسوب میشود. این معیار، هم درآمد و هم داراییهایی نظیر خانه را در تهران در نظر میگیرد تا خانوارهایی که از نظر اقتصادی توانمند هستند از دریافت حمایتهای هدفمند دولتی جدا شوند.
این شیوه دهکبندی بیشتر به سود دولت است زیرا با ترکیب درآمد و دارایی میتوان تعداد بیشتری از خانوارها را در گروه سه دهک بالای جامعه قرار داد و آنها را از شمول یارانهها یا حمایتهای معیشتی خارج کرد. همزمان برای برخی از مردم نیز نوعی احساس تعلق به گروه ثروتمندتر ایجاد میشود اما هدف اصلی از این معیار، هدفمند کردن یارانهها و کاهش پرداختهای حمایتی به خانوارهایی است که از نظر دولت توانمند محسوب میشوند. بنابراین اثر اقتصادی واقعی به نفع دولت است نه لزوماً به نفع مردم. اما در اقتصاد، جامعه را چگونه بر اساس درآمدها تقسیمبندی میکنند؟
دهکبندی در اقتصاد به تقسیم جمعیت یک کشور یا منطقه به ۱۰ گروه مساوی بر اساس درآمد یا ثروت گفته میشود بهطوری که هر گروه یا «دهک» شامل ۱۰ درصد از جمعیت است. معمولاً دهک اول کمدرآمدترین ۱۰ درصد و دهک دهم پردرآمدترین ۱۰ درصد جامعه را شامل میشود. این روش به تحلیلگران و سیاستگذاران امکان میدهد تا نابرابری اقتصادی، توزیع درآمد و نیازمندیهای اجتماعی هر گروه را بررسی کنند و تصمیمهای هدفمند برای یارانه، مالیات یا حمایتهای اجتماعی اتخاذ کنند. دهکبندی میتواند بر اساس درآمد ماهانه یا سالانه، هزینه خانوار، داراییها یا ترکیبی از این معیارها انجام شود. این ابزار همچنین برای شناسایی دهکهای هدف در طرحهای حمایتی مانند یارانهها، کمکهای معیشتی و سیاستهای رفاهی کاربرد دارد. چندی پیش سخنگوی دولت اعلام کرد که خط فقر ۶ میلیون و ۱۲۸ هزار تومان برای هر نفر است. همچنین بر اساس گزارشهای رسمی در حال حاضر ۳۶ میلیون نفر از جمعیت ایران که معادل ۳۲ درصد جمعیت را شامل میشود زیر خط فقر هستند. خط فقر نسبی نیز بیش از ۵۰ درصد ایرانیان را در بر میگیرد به این معنا که نیمی از مردم قادر به تأمین هزینههای اساسی زندگی نیستند. در مقابل، طبق گزارش مؤسسه خدمات مالی و بانکی سوئیس در سال ۲۰۲۲ تعداد ایرانیانی که یک میلیون دلار و بیشتر در سال ثروت داشتهاند به ۲۴۶ هزار نفر رسید که معادل ۰.۴ درصد از جمعیت کشور است. این آمار نشاندهنده نابرابری شدید در توزیع درآمد و ثروت در ایران است. در حالی که درصد بالایی از جامعه با فقر دستوپنجه نرم میکنند، تعداد کمی از افراد به ثروتهای کلان دست یافتهاند.
منظور وزیر چیست؟
مطابق اعلام آقای میدری، اگر خانوادهای در تهران زندگی میکند و درآمد ماهانه کل اعضای آن حدود ۳۰ میلیون تومان است و علاوه بر آن صاحب خانهای در تهران هستند از نظر معیارهای دولت برای «دهکبندی درآمدی» در میان سه دهک بالای جامعه یعنی دهکهای هشتم، نهم و دهم محسوب میشوند.
به زبان سادهتر، دولت برای پرداخت یارانهها یا کمکهای معیشتی، مردم را بر اساس داراییها و درآمدشان به دهکهای مختلف تقسیم میکند. داشتن ملک در تهران به دلیل ارزش بالای املاک، نشانه تمکن مالی است. وقتی چنین خانوادهای علاوه بر ملک ۳۰ میلیون تومان هم در ماه درآمد دارد، در مقایسه با میانگین درآمد جامعه از دید دولت ثروتمندتر از بخش بزرگی از مردم به شمار میآید. بنابراین سخن وزیر به این معناست که این خانوادهها دیگر در دهکهای پایین یا متوسط قرار نمیگیرند و در نتیجه مشمول دریافت یارانههای حمایتی نخواهند بود. اما در سخنان وزیر رفاه یک نکته قابل توجه وجود دارد که میتواند بهعنوان تناقض برداشت شود. از یک طرف او گفته «هر کسی که در تهران خانه دارد و درآمد کل خانواده ۳۰ میلیون تومان است جزو سه دهک بالاست» که بهطور ضمنی تعریف دهکها را با ترکیب درآمد و دارایی مشخص میکند. از طرف دیگر تأکید کرده که «دهکبندی تغییر نکرده است»، یعنی مرزبندی رسمی دهکها هنوز همان مرزهای سابق درآمدی است. این دو گزاره کمی با هم در تعارضاند چون استفاده از مالکیت خانه در تهران بهعنوان معیار عملاً شیوه محاسبه دهکها را تغییر میدهد حتی اگر مرزبندی عددی رسمی دستنخورده باشد. بنابراین تناقض ظاهری در بیان وجود دارد. از نظر رسمی دهکبندی تغییر نکرده اما در عمل معیار جدیدی برای شناسایی دهکهای بالا مطرح شده است. آقای میدری چندی پیش تأکید کرده بود که «ساختار دهکبندی درآمدی، تغییری نکرده است و تاکنون دهکبندی را تغییر ندادیم» اما با این حال برخی گزارشها نشان میدهند که معیار یا سبک شناسایی خانوارها برای دهکبندی در حال بازبینی است؛ برای مثال گزارش شده که ملاک صرفاً درآمد یا دارایی نبوده و «هزینه خانوار» نیز در روش جدید مورد توجه قرار گرفته است. دهک درآمدی» عبارتی است که شاید تا پیش از عملیاتی شدن اجرای هدفمندی یارانهها بیشتر در فضای دانشگاهی و در مقالات اقتصادی به کار برده میشد. اما با شروع اجرای طرح هدفمندی یارانهها این عبارت وارد فضای رسانهای کشور شد و موجب ایجاد این سوال در میان بسیاری از قشرهای جامعه شد که در کدام دهک یا به اصطلاح روزهای پیش از آغاز این طرح در کدام خوشه قرار میگیرند؟ این موضوع از آن جهت مهم به نظر میرسید که گمانهزنیها حاکی از این بود، دهک درآمدی که یک خانوار در آن قرار میگرفت، ارتباطی معکوس با یارانه دریافتی آنها داشت. اما خوشهبندی به نحوی که در ابتدا معرفی شده بود پس از سر و صدای بسیار و به دلایل تقریباً نامشخص به فراموشی سپرده شد و خبری از آن در نحوه پرداخت یارانهها نبود. اما پس از گذشت سالها از اجرای این طرح، دوباره موضوع پرداخت یارانه با توجه به دهک درآمدی خانوارها بدل به دغدغه بسیاری از خانوارهای ایرانی شده است.
