توسط : از ۶ دهه کنشگری سیاسی محمد توسلی تجلیل شد
گروه سیاسی: در نخستین شب از «شبهای خاطرات سیاسی» با عنوان «شب محمد توسلی و پاسداشت یک عمر تکاپو در مسیر آزادی» از محمد توسلی، عضو ارشد شورای مرکزی و دبیرکل پیشین نهضت آزادی به پاس بیش از ۶ دهه کنشگری اخلاقمدار و آزادیخواهانه او تجلیل شد. در این مراسم که ۱۲ آذر با حضور گسترده فعالان سیاسی، فرهنگی و مدنی و به ابتکار فصلنامه «خاطرات سیاسی» در خانه هنرمندان ایران برگزار شد، سخنرانان ضمن مرور نقش توسلی در تداوم گفتمان اصلاحطلبی، انتقال تجربه بیننسلی و نهادسازی مدنی بر اهمیت میراث فکری او در نقد استبداد و گسترش جامعهمحوری تأکید کردند.
محمدجواد مظفر، ابوالفضل بازرگان، محمدحسین بنیاسدی، احمد خرم و احد رضایی سخنرانان بخش نخست مراسم بودند و در بخش دوم نشست با حضور فاطمه راکعی، مهدی غنی، مهدی معتمدیمهر و احمد حکیمیپور، پیرامون موضوع اساسی و کمتر مورد توجه «انقطاع نسلی در انتقال تجربه سیاسی» بحث شد. در این مراسم علاوه بر اهدای لوحهای سپاس از سوی فصلنامه خاطرات سیاسی، کانون زندانیان سیاسی مسلمان پیش از انقلاب و نهضت آزادی ایران از همسر ایشان، مینا یزدی نیز تقدیر شد. همچنین چهرههایی همچون لطفالله میثمی، حبیبالله پیمان، مینو مرتاضیلنگرودی، فائزه هاشمی، طاهره طالقانی، علیرضا بهشتیشیرازی، فیروزه صابر، خسرو منصوریان و جمعی از فعالان سیاسی، فرهنگی، کنشگران مدنی و روزنامهنگاران در این آیین حضور داشتند.
اصلاحات جامعهمحور؛ راهکار عبور از بحرانها
در ابتدای مراسم، محمد توسلی، یاد پیشگامان نهضت آزادی ایران، زندهیادان مهندس مهدی بازرگان، آیتالله سیدمحمود طالقانی و دکتر یدالله سحابی را گرامی داشت و تأکید کرد که محتوای این مراسم باید بهدور از شخصگراییهای مرسوم و بلکه در راستای تقدیر از یک گفتمان و راهی باشد که هدفی جز دستیابی به آزادی و تعالی اخلاق و آگاهیبخشی ندارد و به منافع ملی ایران متعهد است. دبیرکل پیشین نهضت آزادی با اشاره به پدیده انقطاع نسلها گفت: دلیل اینکه نهضت آزادی ایران در طول ۶۴ سال فعالیت دچار انقطاع تاریخی نشد و از پیشگامان اولیه تا شهید چمران و دکتر یزدی و نسلهای بعدی پیوستگی و استمرار را شاهد بودهایم، وجود یک نگاه راهبردی به مسائل جامعه بوده که مبنا و بستر اصلی و جهتدهنده هرگونه فعالیت فرهنگی و کنش سیاسی قرار گرفته است.
توسلی یادآور شد که پیشگامان نهضت آزادی با گفتمان و تجربه انقلاب مشروطه، آشنا و شاهد ظهور رضاخان و فراز و فرودهایی بودند که در نهایت به شهریور ۱۳۲۰ منجر شد. بازرگان و یارانش، استبداد ۲۵۰۰ ساله و خرافات ۱۰۰۰ ساله را بهعنوان دو مانع بزرگ پیشرفت، آزادی و استقلال ایران مطرح کردند و بر پایه آیه ۱۱ سوره مبارکه رعد، تحول انسانمحور را نقطه عزیمت برای شروع هرگونه تغییر و تحول مؤثر اجتماعی و سیاسی میدانستند و از این رو، باور داشتند که تغییر جامعه در گرو تغییر انسانهاست. توسلی با اشاره به دفاعیات مهندس بازرگان در دادگاه نظامی گفت دفاعیات بازرگان را حول دو موضوع میتوان خلاصه کرد: چرا گرفتار استبداد هستیم؟ چرا با استبداد مخالفیم؟ که با همین محورها میتوان خطوط بحثهای انسانمحور و ضرورت و اهمیت آزادی را در نگاه و نگرش بازرگان مشاهده کرد. بازرگان پس از انقلاب بیش از ۲۰۰ اثر مکتوب تولید کرد که تنها یک محور حول مبارزه با استبداد داشتند و در نهایت در امتداد همین نگاه راهبردی در سال ۷۱ و با سخنرانی «آخرت و خدا هدف بعثت انبیا» مسئله استقلال نهاد دین از حکومت را مطرح کرد. این فعال سیاسی باسابقه با اشاره به مجموعه بحرانهایی که کشور را احاطه کرده، گفت نسخه برونرفت نهضت آزادی همین راهبرد اصلاحات جامعهمحور با هدف تقویت و توانمندسازی نهادهای مدنی است تا بتوانیم با هزینه کمتر این گذر تاریخی را طی کنیم.
در ادامه، محمدجواد مظفر بر پیامدهای حسنه و مثبت تجلیل از بزرگان در زمان حیاتشان تأکید کرد. مدیر انتشارات کویر گفت آنچه از توسلی آموختهام، اخلاقمحوری در تمام ساحات و شئون زندگی بوده و تصریح کرد، اخلاقمحوری توسلی از او به خانواده، مجموعه پیرامونی ایشان و تشکیلات نهضت آزادی سرایت کرده است و به همینرو اعتقاد دارم اگر صاحبان قدرت و مسئولیت کشور اخلاقی عمل میکردند و این رویه حاکم میشد و اخلاق در جامعه گسترش مییافت، امروزه با این همه بحران مواجه نبودیم. مظفر با یادآوری سیاستورزی گامبهگام و تدریجی مهندس بازرگان گفت همانها که آن روز نگاه بازرگان را تمسخر میکردند پس از ۲۰ سال به اصلاحات رسیدند که اصلاحات یعنی همان تغییرات آهسته، تدریجی و گامبهگام بازرگان. مظفر در ادامه گفت: یگانه راه برونرفت کشور از شرایط موجود، گسترش سازمانهای مردمنهاد و بسط جامعه مدنی است.
ابوالفضل بازرگان نیز با اشاره به مذهبی بودن خانواده و تربیت دینی مهندس توسلی گفت: توسلی هر خدمتی که کرده برای جلب رضایت خداوند بوده و برپایه آنچه سعدی گفت «عبادت بهجز خدمت خلق نیست» هر که در کار خدمت به خلق باشد، رضای خداوند را بهدست خواهد آورد. ویژگی دیگر ایشان نیز داشتن نگاه راهبردی در شرایط مختلف است. بازرگان تلاش توسلی برای نهادسازی و تقویت کار جمعی ازجمله در نهادهایی مانند جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران، نهضت آزادی، انتشارات قلم و مؤسسه نیکوکاری رعد را تحسین و تأکید کرد که مدیریت زمان یکی از ابزارهای تحقق این همه تلاش در زندگی ایشان بوده است.
نماد استمرار تجربه سیاسی نهضت آزادی
محمدحسین بنیاسدی، دبیرکل نهضت آزادی ایران نیز با اشاره به آشنایی بیش از ۶۰ سال با محمد توسلی به ذکر خاطراتی پرداخت و او را باورمند به سیاستورزی اخلاقی دانست و افزود، آزادیخواهی یکی از صورتبندیهای سیاستورزی اخلاقی است. چون معنا و ارزش زندگی در گرو برخورداری از آزادی است.
بنیاسدی پدید آمدن انقطاع و گسست نسلی را معلول فقدان آزادی در جامعه خواند و افزود در یک فضای آزاد که امکان گفتوگو و تعامل بیننسلی و بین سلایق و گرایشهای مختلف فراهم است، گسستگی و انفصال و انقطاع ایجاد نخواهد شد. وی با بیان اینکه خواست واگذاری دبیرکلی نهضت آزادی به ابتکار و بنا بر نظر صریح توسلی و در راستای یک عمل صالح و ضروری مطرح شد، تصریح کرد که نکته مهم این است که فعالیت مهندس توسلی پس از دوران دبیرکلی نهتنها کمتر نشد بلکه با باور و فعالیت بیشتری همراه شد و تأکید کرد که توسلی را بهعنوان یک الگوی کامل از پیوستگی تجربه انتقال نسلی و آینه تمامعیار پیشگامان نهضت آزادی میداند.
در ادامه، احمد خرم، وزیر اسبق راه و ترابری در دولت سیدمحمد خاتمی گفت که مهندس بازرگان، نقش مهمی در تربیت نسل ما داشت. خرم با اشاره به مسئولیتهایی در وزارت کشور و وزارت راه با بیان اینکه افکار اجرایی و ترافیکی مهندس توسلی را خوب میشناسم، افزود: آقای توسلی اعتقاد داشت که الگوی «هر خودرو یک پارکینگ» را باید تبدیل کنیم به هر خودرو هیچ پارکینگ! باید تمام پارکینگها به اطراف شهر منتقل شوند و آنقدر کیفیت و ظرفیت سیستم انتقال مسافر از طریق مترو افزایش پیدا کند که مردم بتوانند به راحتی و بدون مزاحمت امورشان را انجام دهند. خرم ادامه داد که این نگرش مهندس توسلی پیرامون مسئله مدیریت شهری نشأت گرفته از بینش انسان آریایی و ایرانی است و با قرائت ابیاتی از شاهنامه فردوسی که دلالت بر اهمیت انسانگرایی، خدمت به مردم و پرهیز از آسیب دیدن و مزاحمت انسانها داشت به سخنان خود خاتمه داد.
احد رضایی از اعضای قدیمی نهضت آزادی ایران نیز در این مراسم گفت: در شرایط موجود، اولین ضرورت، انتقال تجربه فرهیختگان نسل گذشته به جوانان است و تصریح کرد: در جامعهای که انقطاع نسلی وجود دارد با تکرار خطاها و تداوم اشتباهات مواجه خواهیم بود و استمرار چنین شرایطی منجر به هدر رفتن نیروها و تلف شدن منابع خواهد شد. وی با اشاره به مضمون آیه ۱۱ سوره رعد گفت تغییر با اجبار نمیشود؛ بیش و پیش از هر چیز باید نفوس انسانها تغییر کند تا رستگاری محقق شود لذا باید درون خالی انسانها را از محتوای فرهنگی پر کنیم تا برای بهبود جامعه صاحب انگیزه، اشتیاق، آگاهی و فهم درست شوند.
عضو ارشد شورای مرکزی نهضت آزادی در توصیف شخصیت آقای توسلی افزود: تجلیل از ایشان مصداق عمل صالح و تجلیل یک منش و یک شخصیت مسلمان، آزادیخواه و آرمانخواه است، تجلیل از تقوا و تعهد و مسئولیتپذیری است. بنابراین این نوع تجلیل با تجلیلهایی که گاهی در جامعه شاهد هستیم و یک بت را در برابر بت دیگر مطرح میکنند، متفاوت است؛ بلکه تجلیل از مردی است که عمری را برای آزادی، اعتلای ایران، تحقق حاکمیت ملت و برقراری عدل و قسط صرف کرده است.
سنت عبور؛ از مشروطه تا امروز
در میزگرد پایانی، فاطمه راکعی و آقایان حکیمیپور، غنی و معتمدیمهر مطالبات نسل جوان را مطرح و بر لزوم گفتوگو برای رسیدن به تفاهم در جامعه تأکید کردند. مهدی غنی نخستین سخنران این بخش بود که متنی صمیمانه و تأثیرگذار به زبان جوانی از نسل امروز را قرائت کرد و توضیح داد که چرا نسل جوان امروز وانهاده شده و از ورود به سیاست و فعالیتهای اجتماعی حذر دارد. فاطمه راکعی نیز با اشاره به تجربه انجمن شاعران تأکید کرد که باید زمینه گفتوگو و همکاری با نسل جوان محقق تا جلوی این انقطاع گرفته شود و احمد حکیمیپور هم تأکید کرد که این نشست یک طرح مسئله است که باید در جلسات دیگر ادامه یابد.
مهدی معتمدیمهر، عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران در این مراسم با اشاره به طرح مسئله انقطاع و انتقال تجربه گفت: وقتی از انقطاع صحبت میشود باید پرسید کدام انقطاع؟ متأسفانه باید اقرار کرد که تجربه آزادیخواهی، اخلاقمداری و توسعهگرایی در جامعه سیاسی ایران دچار انقطاع و گسستهای متناوب و متوالی شده اما تجربه فساد و اختلاس و دروغگویی نه تنها منقطع نشده بلکه استمرار و پیوستگی و رشد داشته است.
معتمدیمهر افزود در جامعهای که به انقطاع تجربه مبتلاست، انباشت سرمایهای به دست نمیآید و بدون انباشت سرمایه، طبیعی است که توسعه محقق نشود. از سوی دیگر، امید و اعتماد دو عامل مهم و اساسی است که از یک سو، زمینه انتقال تجربه بیننسلی را فراهم میکند و از سوی دیگر، شاخصهای اساسی سرمایه اجتماعی و پیشنیاز نیل به توسعه قلمداد میشوند. در واقع، انقطاع روند انتقال تجربه سیاسی هم معلول توسعهنیافتگی و تداوم استبدادزدگی و حاکمیت استبداد است و هم عامل مولد آن.
معتمدیمهر گفت که انتقال تجربه زمانی صورت میپذیرد که نسل گذشته و نسل جوان در کنار هم قرار بگیرند اما در جامعه توسعهنایافته که دچار تفرقه، خودبزرگبینی، بیعدالتی، بیاعتمادی و ناامیدی است، نسل گذشته به نسل جوان باور و اعتماد ندارد و نسل جوان هم ،نسل گذشته را قبول ندارد. او یادآور شد دو عارضه وجود دارد که در نهایت، مانع از این انتقال میشوند. نخست، پدیده فرزندکشی و نادیده گرفتن نسل جوان از سوی نسل گذشته که در اسطوره تراژیک رستم و سهراب و روندهای غیردمکراتیک و تمامیتخواهانه سیاسی متبلور شده است و دوم، پدیده موسوم به خروج یا شورش پسران بر پدران که در دو برهه «جنبش چریکی» و حتی در جنبش زن، زندگی، آزادی مشاهده شد.
معتمدیمهر با تأکید بر آسیبشناسی شکستهای پیاپی معاصر و درجازدگی سیاسی و تاریخی که جملگی ناشی از سنت مذموم «عبور» است که با عبور از مشروطه، عبور از مصدق، عبور از بازرگان، عبور از خاتمی و… میتوان از آن نام برد، یادآوری کرد که عبور از هاشمی و رد صلاحیت او در ۱۳۹۲ پیامد محتوم عبور از بازرگان و رد صلاحیت او در ۱۳۶۴ بود که در نهایت منجر به روی کار آمدن فردی مانند احمدینژاد شد که نه رجل ملی و سیاسی بود و نه تعهدی به منافع ملی ایران داشت. معتمدیمهر در خاتمه با تأکید به نقش تحزب و برخورداری و تعهد به مفهومی که از آن به «گفتمان» تعبیر میشود به بررسی سنت فکری و سیاسی نهضت آزادی ایران پرداخت و توضیح داد که چرا مهندس توسلی، الگویی موفق در روند انتقال تجربه سیاسی است و توانست هم انتقالگیرنده تجربه سیاسی بازرگان باشد و هم انتقالدهنده تجربه سیاسی به نسل بعدی.
