توسط : برخورد علم اقتصاد با ارزش‌ها
در اقتصاد، مفهوم «فرهنگ غیرت» یا «غیرت» (Honor Culture) به مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها و رفتارها اشاره دارد که در آن حفظ و دفاع از اعتبار شخصی، خانوادگی یا ملی از طریق رفتارهای خاص اهمیت زیادی دارد. از منظر اقتصادی غیرت به عنوان نوعی از سرمایه اجتماعی دیده می‌شود که در آن افراد یا گروه‌ها برای حفظ یا افزایش اعتبار خود تلاش می‌کنند. این سرمایه اجتماعی می‌تواند به ایجاد اعتماد، همکاری و کاهش هزینه‌های معاملاتی کمک کند. همچنین در فرهنگ‌های غیرت، انگیزه‌های غیرپولی مانند احترام، وجهه عمومی و ترس از بی‌آبرویی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی افراد دارند. این انگیزه‌ها می‌توانند بر رفتارهای اقتصادی مانند تمایل به کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا حتی نوع تعاملات بازاری تاثیر بگذارند. غیرت همچنین می‌تواند به عنوان یک سیستم غیررسمی از مجازات و پاداش عمل کند. هزینه‌های شهرت و احترام از دست رفته می‌تواند به اندازه هزینه‌های مالی یا حتی بیشتر بازدارنده باشد، درحالی که مزایای حفظ یا افزایش غیرت می‌تواند شامل مزایای اجتماعی و اقتصادی باشد که نمی‌توان آنها را به راحتی پولی کرد.
در فرهنگ‌هایی که غیرت مهم است، تصمیم‌های اقتصادی ممکن است به نفع حفظ یا بازگرداندن غیرت گرفته شوند حتی اگر از نظر مالی منطقی نباشند. این می‌تواند شامل تصمیمات مربوط به اشتغال، آموزش، ازدواج یا حتی مشارکت در مناقشات باشد.
اقتصاددانان معتقدند، فرهنگ غیرت به نوعی نظام نظارت اجتماعی می‌انجامد که در آن رفتارهای افراد توسط جامعه یا گروه‌های اجتماعی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این نظارت می‌تواند منجر به همکاری بیشتر در موقعیت‌های اقتصادی شود اما همچنین می‌تواند محدودیت‌هایی بر رفتارهای نوآورانه یا غیرسنتی اعمال کند. از این منظر، غیرت در اقتصاد نه تنها یک مفهوم فرهنگی است بلکه به عنوان یک عامل تاثیرگذار در نظام‌های اقتصادی و اجتماعی دیده می‌شود که می‌تواند رفتارهای اقتصادی را شکل دهد، سیاست‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهد و بر عملکرد بازارها و جامعه تاثیر بگذارد.
اقتصاددانان سال‌های طولانی است که درباره «فرهنگ غیرت» تحقیق می‌کنند و در این زمینه ادبیات گسترده‌ای خلق کرده‌اند. در جامعه ما هم فرهنگ غیرت و شرافت وجود دارد اما درباره اینکه به چه چیزی می‌شود گفت شرافت، اختلاف‌نظر فراوان است. «فرهنگ غیرت» اشاره به وضعیتی دارد که در آن یک شخص یا یک گروه احساس می‌کند در زمان مواجهه با توهین، بی‌حرمتی و تهدید و تجاوز باید با خشونت پاسخ دهد. فرهنگ غیرت به اَشکال مختلف و مستقل از هم در نقاط مختلف جهان به وجود آمده است و نمونه‌های معروف آن حتی در کشورهای توسعه‌یافته به وفور وجود دارد. در کشور ما هم چنین فرهنگی در برخی روستاها و شهرها دیده می‌شود که در گونه‌های درون محله‌ها و مناطق معمولاً توسط لات‌ها،گنده‌لات‌ها و بعضاً گروه‌های تبهکار کنترل می‌شود.
خیلی از جرم و جنایت‌ها و قتل‌های ناموسی در چارچوب ادبیات این موضوع قابل تفسیر است و در این زمینه داستان‌های زیادی نوشته و فیلم‌های زیادی ساخته شده است که هر کدام به شکلی، فرهنگ غیرت و شرافت را تبیین کرده‌اند.
تحلیل اقتصادی غیرت
غیرت می‌تواند مکانیسمی برای تقویت همکاری و متقابلیت باشد. بر اساس نظریه بازی، غیرت می‌تواند به عنوان یک سیگنال اجتماعی عمل کند که به افراد نشان می‌دهد، دیگران به احتمال زیاد به تعهدات خود پایبند خواهند بود چراکه عدم پایبندی می‌تواند به از دست رفتن غیرت منجر شود. همچنین غیرت سازوکاری برای تنبیه و پاداش غیررسمی است. افراد یا خانواده‌ها برای حفظ غیرت خود ممکن است رفتارهای مثبت را تشویق و رفتارهای منفی را مجازات کنند که این می‌تواند شامل کنار گذاشتن اجتماعی، شرمندگی عمومی یا حتی اقدامات شدیدتر شود.
براساس تعریف‌های جدید، غیرت می‌تواند به عنوان یک انگیزه غیرپولی عمل کند که رفتارهای اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد ممکن است برای حفظ یا بازیابی غیرت خود تصمیماتی بگیرند که از نظر اقتصادی بهینه نباشند اما از نظر اجتماعی مطلوب است.
حتی حفظ غیرت می‌تواند هزینه‌های پنهان به همراه داشته باشد مانند هزینه‌های مرتبط با تلاش برای حفظ یا بازیابی غیرت از دست رفته که ممکن است شامل هزینه‌های مالی، زمانی یا فرصتی باشد.
در جوامعی که غیرت جدی گرفته می‌شود، می‌تواند به عنوان یک دارایی اجتماعی عمل کند که اعتماد را افزایش می‌دهد. افراد به دلیل نگرانی از دست دادن غیرت به تعهدات خود پایبند می‌مانند که این به نوبه خود به کاهش هزینه‌های معاملاتی و افزایش کارایی بازارها منجر می‌شود. از سوی دیگر تأکید بر غیرت ممکن است محدودیت‌هایی برای نوآوری و تغییرات اجتماعی- اقتصادی ایجاد کند زیرا تغییرات ممکن است به عنوان تهدیدی برای ارزش‌های سنتی یا نظم موجود دیده شوند.
سیاست‌گذاران باید به تأثیرات فرهنگی غیرت در طراحی برنامه‌های اجتماعی، آموزشی، و اقتصادی توجه کنند. مثلاً برنامه‌هایی که به حفظ غیرت احترام می‌گذارند یا آن را در نظر می‌گیرند ممکن است اثربخشی بیشتری داشته باشند. در برخی موارد، غیرت می‌تواند به افزایش تعارضات منجر شود که سیاست‌گذاران باید به چگونگی مدیریت این تعارضات در زمینه‌های اقتصادی توجه کنند. به طور کلی، تحلیل اقتصادی غیرت به درک چگونگی تعامل فرهنگ با اقتصاد کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ارزش‌های فرهنگی می‌توانند بر رفتارهای اقتصادی، سیاست‌ها و عملکرد بازارها تأثیر بگذارند.
گونه‌های شرافت
اصولاً مفاهیمی مثل غیرت و شرافت و امثال آنها در مناطق مختلف می‌تواند متفاوت باشد. مثلاً در بعضی مناطق بر پاکدامنی زنان تاکید وجود دارد. مردمان برخی مناطق دارای اصول قوی در مورد ادب و مهمان‌پذیری در مقابل غریبه‌ها هستند و بعضی دیگر ستیزه‌جویی نسبت به افراد گروه‌های دیگر را تشویق می‌کنند. اما نقطه مشترک تمامی این‌ها اهمیت مرکزی و لزوم پاسخ دادن به توهین و تهدید با خشونت است. یک تئوری، دلیل وجود فرهنگ غیرت را در گذشته و تاریخ این جوامع جست‌وجو می‌کند؛ به دلیل شرایط محیطی، بی‌قانونی یعنی عدم وجود دولتی که بتواند از شهروندان محافظت کند، توهین و تهدید معنای متفاوتی در این فرهنگ‌ها دارد. در چنین وضعیتی شخص باید به دیگران بفهماند که قادر به دفاع از خود، خانواده و اموال خود است. از این جهت تهدید و توهین مثل یک آزمون هستند برای دانستن اینکه چه کسی قادر به انجام چه کاری است. فردی که در مسائل کوچک مثل یک جروبحث کم‌اهمیت با خشونت پاسخ می‌دهد، تصویری از خود ارائه می‌دهد که دیگران بدانند در مسائل مهم‌تر با او درگیر نشوند؛ بنابراین پاسخ موثر به یک توهین باعث کاهش احتمال حمله از سوی دیگران در آینده می‌شود. بسیاری از حوادث روی داده در فرهنگ‌های غیرت و شرافت از نظر افراد خارج گروه کم‌اهمیت هستند اما برای افراد درون آن فرهنگ به دلیل تلاش برای دفاع از اعتبار خود از اهمیت بالایی برخوردار است. در فرهنگ غیرت، شهرت به شدت با مردانگی گره خورده است. یک مثال جالب مربوط به پرونده‌ای در دهه ۱۹۳۰ از ایالت لوئیزیانای آمریکاست. شخصی در نزدیکی یک پمپ بنزین زندگی می‌کرد و مدام مورد آزار و اذیت کارگران آن قرار می‌گیرد؛ تا اینکه یک روز از این وضعیت خسته شده و به آنها شلیک می‌کند که در نتیجه یک نفر کشته و دو نفر زخمی می‌شوند. از نظر یکی از اعضای هیات منصفه موضوع بسیار ساده بوده و شخص یاد شده گناهکار است. اما بقیه ۱۱ نفر دیگر ضمن مخالفت توضیح دادند؛ کسی که از حق خودش دفاع کند، نمی‌تواند گناهکار باشد. بنابراین در فرهنگ‌های شرافت مردانگی یک فضیلت است که باید از آن دفاع شود.
تحقیقات در مورد فرهنگ شرافت سفیدپوستانِ ساکن جنوب ایالات‌متحده نشان می‌دهد، نرخ قتل بین این افراد در ارتباط با دعوا، مثلت‌های عشقی و سایر موارد مرتبط به شرافت بالاتر است. همچنین نظرسنجی صورت گرفته نشان داد، مردم جنوب آمریکا در مواجهه با توهین و تهدیدِ خانه، خانواده و اموالشان در مقایسه با مردم شمال آمریکا، تمایل بیشتری به تایید درست بودن خشونت دارند. به طور مشابه دانشجویان اهل شهرهای جنوبی آمریکا هم گرایش بیشتری به رفتار پرخاشگرانه در برابر توهین‌ها نشان دادند، ۸۵ درصد در مقایسه با تنها ۳۵ درصد. همچنین محققان نشان دادند که قوانین و سیاست‌های اجتماعی جنوب آمریکا در مقایسه با شمال تمایل بیشتری به خشونت دارند. اهمیت این موضوع از آن جهت است که سیاست‌های اجتماعی یکی از راه‌های دوام فرهنگ شرافت حتی پس از محو شرایط به وجود آورنده آن است. البته بعضی محققان معتقدند میزان بالاتر خشونت مردم جنوب در مقایسه با شمال ارتباطی به گذشته کوچ‌نشینی آنها ندارد، کما اینکه داده‌ها نیز از این فرضیه حمایت نمی‌کنند و دلیل اصلی احتمالاً در فقر، تجربیات دوران کودکی و مذهب باشد.
تعریف اقتصادی غیرت
اقتصاددانان فرهنگ شرافت و غیرت را متعلق به جوامعی می‌دانند که به گله‌داری و دامداری وابسته هستند. موضوع اینجاست که گله‌داران نسبت به کشاورزان در معرض خطر دزدی و غارت بیشتری هستند زیرا برخلاف کشاورزان که اموال و زمینشان در مکانی مشخص قرار دارد، دارایی‌های دامداران دائماً در حال حرکت است که این موضوع باعث سخت‌تر شدن نگهداری و محافظت از دارایی‌هایشان می‌شود. در چنین شرایطی، شهرت به خشونت، جنگاوری و انتقام‌جویی می‌تواند کارساز باشد. پنج اقتصاددان با نام‌های «یمینگ ساو»،«بنجامین آنک»،«آرمین فالک»،«پائولو جولیانو» و« ناتان نان» در پژوهشی نشان دادند که فرهنگ غیرت (واکنش انتقام‌جویانه و خشونت‌آمیز در برابر رفتار ناعادلانه) در دامداران متداول‌تر است و مردم جوامع آنها بیشتر گرفتار خشونت و نزاع‌های داخلی هستند. آنها نشان داده‌اند که افراد خشن نیستند که به سمت دامداری تمایل پیدا می‌کنند بلکه دامداری و شرایط و فرهنگ ناشی از آن است که موجب خشن‌تر شدن دامداران می‌شود. پنج اقتصاددانی که نام بردم به خوبی بیان می‌کنند؛ در جوامعی که اقتصاد آنها بر پایه دامداری است، نوعی سیستم ارزشی شکل می‌گیرد که شرایط مناسبی را برای رفتارهای خشونت‌آمیز و انتقام‌جویانه فراهم می‌کند. به عقیده آنها جوامعی که قبل از صنعتی شدن به گله‌داری متکی بودند بر خشونت، مجازات و انتقام تاکید بیشتری داشتند. همچنین گروه‌های قومیتی معاصر که از نظر تاریخی به شدت به دامداری وابسته بودند، امروزه درگیری‌های مکرر و جدی‌تری را تجربه می‌کنند و در نهایت اینکه افرادی که اجدادشان دامدار بودند، تمایل بیشتری به انتقام گرفتن و مجازات دارند. به طور کلی نتایج آنها نشان می‌دهد، پیوندهای سیستماتیکی میان متکی بودن یک ملت به دامداری و به وجود آمدن فرهنگ شرافت و غیرت وجود دارد.
