Page 6 - 19-04-1403-1738 Sazandegi
P. 6
تحلیل تحولات اقتصادیتوسعه سال هفتم‌شماره 1738 06
س هشنبه 19تیر 1403
۱۱ ۴۸ ۵۰ دیدگاه :تحلیل اقتصادی
درصد سال
درصد فال قهوه در باب دولت جدید
متوسط تورم در دولت رئیسی انتظار برای خرید خانه
زیان سالانه مردم از تحریم چرا برنامه هفتم توسعه قابلیت اجرایی ندارد؟
متوســط تورم در ســه ســال آخر دولت روحانی بــا وجود اگر خانوار تهرانــی ۴۰درصد از درآمــدش را پ سانداز کند،
تحریمهــا از طریق کاهش درآمدهــای نفتی ،کاهش واردات تهدیدهای دونالد ترامپ و خروج آمریکا از برجام و تشــدید م یتواند بعد از حدود نیمقرن خان های ۷۰متری در یک منطقه امیر خالقی
و افزایش تــورم منجر به کاهش قدرت خریــد و اندازه طبقه تحریمهای اقتصادی ۳۹درصد بود اما متوســط تورم در سه متوسط شــهر داشته باشــد .این عدد در دولتهای مختلف
سال آخر دولت آقای رئیسی به ۴۸درصد رسید .این درحالی متفاوت بوده است .بهترین دوران ،دولت اول خاتمی بوده که تحلیلگر اقتصاد
است که دولت بایدن برخلاف دولت ترامپ ،محدودیتهای این عدد در آن حدود 12/5ســال بود .در دولت دوم روحانی
متوسط شد‌هاند .از سال 2012تا 2019میانگین زیان سالانه در زیادی برای فروش نفت ایران ایجاد نکرد بهگون های که فروش این عدد به متوســط ۳۰ســال و در دولت مرحوم رئیســی به دولت چهاردهم در «شــرایط حساس کنونی» به قدرت
ططببققههممتتووسســط اطیردارنای1را1ندترقرصیدبًًابو1د1هدارسصتد.دبردوسـنـتالحبرییمشتهرا اندازه
اندازه نفت در دولت رئیسی به بیش از یک میلیون بشکه رسید. متوسط ۵۰سال رسید. م یرســد و وقت چندانی بــرای جم عوجور کــردن خودش
نداشته است .فارغ از آنکه چه کسانی ب هعنوان وزیر و معاون
میشد .در سال 2019شکاف بین اندازه طبقه متوسط در ایران تعمیر موتور در رأس آن قرار میگیرند ،مســائل پرشــماری نظیر تحریم،
و سناریو فرضی بدون تحریمها به حداکثر 20درصد رسید.
ناترازی بانکی ،مشکلات صندو قهای بازنشستگی ،بحران
آب و مانند آنها پی شروی این دولت قرار دارد .نتیجه سالها
سیاســ تگذاری غلط در مواجهه با تحریمهای غرب ،ایران
را به بزرگتریــن بازار کالای قاچاق ،بزرگترین بازار کالای
مستعمل و یکی از ســهلگیرترین بازارها برای فروش مواد
غذایی آلوده تبدیل کرده اســت .از اینهــا بدتر اینکه تجارت
آزاد در کشــور ما تضعیف شــده و رونق تجارت غی ررسمی و
چرا اصلاح نظام حکمرانی اولویت است؟ غیرقانونی را به دنبال داشــته است .تداوم این روند همچنین
باعث تخریب زیرساختهای تجاری کشور شده و نهادها و
قواعدی که شکلگیری آنها دههها طول کشیده بود ،درحال
داشــتیم که در دولت حضور داشتند و سر در سهامداری و مدیریت را ارائــه میکنند مبنی بر اینکه اقدامات فردی مســتقل میتواند از از بیــن رفتن اســت .نهادها و قواعدی که اگــر بیش از این
شــرکتهای خصوص ی ،آن هم در عرصههایی که از تصمیمات نهاد طریق توافقهای داوطلبانه مشــکلات کنــش جمعی را حل کند. سعید خوش‌بین
تحت مدیریتشــان متاثر میشــود .وقتی چنین امــری غیرقانونی گرچه شــهود مرتبط با این ســبک از حل مشکلات کنش جمعی نیست .این تموخرضیوعبیشــکومندس،التهراممینیم وتممرلمیاتسشاتنودیواگقرعًًاممجاکنی
خبرنگار سازندگی تعجب دارد
نباشــد ،تعارض منافع ایجاد میشــود و برخی را به مســیر فســاد مهم اســت اما اغلب به شــرایط خاص بســتگی دارد .در واقع، همــه به ابرچال شهــای اقتصاد ایران واقفیم 6.ابرچالشــی که که چطور به آن توجه کافی صورت نگرفته اســت .به جز این
میکشــاند .وقتی مدیران بانکی از بانک خارج شــده و در معاونت دشواریهای تحمیل حکمرانی جمعی از طریق مذاکره در شبکهها
بکانه ط‌کبیمعرتًکًازبهی مضعشــفغنوظلارمتییشمون‌یاند،جمامحد.صایونله،ـتـعاانرمونضهمهنایافیعا زی نظارتی یا ســایر مجموعههای کنــش اجتماعی تا آن اندازه بالاســت که م یتوانند اقتصاد ایران را زمی نگیر کننــد .از تورم و بیکاری بگیرید اقتصاد ایران با مشــکلاتی که همــه م یدانند و از فرط تکرار
اســت دیگر ملالآور شــد‌هاند ،مواجه اســت و بعید به نظر م یرسد
موجب میشود تا بخش عمومی به طور طبیعی بهعنوان منبع اصلی تا کسری بودجه و صندو قهای بازنشستگی .همه ابرچال ش محیط که با توجه به بحرا نهای سیاســی داخلی و خارجی که در راه
مشکلحکمران یاست. در جامعه در وشیوگدا.ن بهیانشح ازصاایرگنرداولســتتهفاادمهعمموشًا ًرلوباعقازوانزیونر حکمرانی زیســت را لمس م یکنیم .خشکسالی را به وضوح م یبینیم و هوای
بحران آب قابل حل اســت .اما اگر از محققانی که روی بحران پیشینی برای نظر گرفته آلــوده تا عمق وجودمان نفوذ م یکند .همه از کســری بودجه دولت هستند ،دولت مسیر همواری داشته باشد و بتواند گره کار را
بگشاید و حتی انگیزه این کار را داشته باشد.
آب کار کرد‌هاند بپرسید ،جملگی رفع خلأ قانونی در مقوله حکمرانی تصمیمگیری کنترل میشــوند .در ابتداییترین سطح ،اینها قوانین مطل عایم و همه م یدانیم تورم چه بلایی ســر خانواد‌هها آورده است. همچنیــن از همان دولت قبل زیاد میشــنیدیم که بنا به
آب را مقدم بر تشــکیل بــازار آب و اجرای جزئیــات راهحل بحران اساسی هستند و در لایههای بعدی ،قوانین ،قواعد و رویههایی را حتی ریش ههای تضعیف و تخریب پای ههای رشد را خوب م یشناسیم
آب م یدانند .نظام کنونی ما در پایان دولت مســعود پزشکیان به 50 شامل میشود که نهادهای عمومی را قادر میسازد تا در مواجهه با و با تمام وجود متوج هایم که به چه دلیل نابرابری در کشورمان تشدید دلایل متعدد ،دســت دولت برای اســتفاده از کارشناســان
کاربلد خالی است و خیل یها آن را ترک کرد‌هاند و خیل یهای
سالگی خود نزدیک م یشود 50 .سالگی نظام نقطه عطفی در مسیر تضادها ،تصمیم بگیرند .اگرچه بسیاری از مکانیسمهای اجتماعی شدهاست.اینهامشکلاتجدیدینیستندوسا لهایطولانیاست دیگر انگیز‌های برای پیوستن به آن ندارند .از نظر سیاسی هم
بلوغ آن است .به این مناسبت ،نیک است که از بالا نگاهی به کلیت که در شکلگیری شــیوه حکمرانی نقش محوری دارند ،میتوانند که درباره آنها م یشــنویم و م یخوانیم .اما ســوال این است که چرا
ســاختار حکومتی بیندازیم .چند دوجین نهاد در تعام لاند اما عدم طیفــی از بازیگران غیردولتی را نیــز درگیر کنند اما در همین حال، عموم مشکلات کلان جامعه ما شکل مزمن ب ه خود م یگیرند؟ بعید است دولت چهاردهم مقبولیت اجتماعی چندانی برای
اجرای ب ه اصــطلاح جراح یهای اقتصادی سف توســخت
طراحی منســجم در این تعامل ،روابط گرهخــورد‌های را رقم زده که این مکانیســمها میتواند تصمیمگیری ب هویــژه تصمی مگیریهای تورم سالهای طولانی است که بر پیکره جامعه ما زخم م یزند، داشته باشــد؛ م یدانیم که بهترین طر حها هم بدون درجاتی
حاصل آن مزمن شدن مشکلات کشور بوده است .از خود بپرسیم ما باکیفیت در ســطوح بالا را با مشکلاتی مواجه کند .فقدان قوانین بیــکاری چند دهه اســت که گریبــان جوانان این مرزوبــوم را رها
کــه روشمان اسلامی بود و منشمان علوی ،چرا ب هجای اقتصادی پیشــینی تصمیمگیری به این معناســت که شبکهها و ساختارهای نمیکند .فســاد مالی و اختلاس همواره با نظام اداری ما همراه بوده از حمایت اجتماعی ،بختی بــرای موفقیت ندارند .پس چه
مسیری را باید طی کند؟
عادلانه به اقتصادی تیو لدارانه رسیدیم؟ مشابه اجتماعی باید بتوانند برای کنش جمعی به توافق برسند .اما اما ب هرغم برخورد قاطع قوه قضائیه هر روز فســادهای بزرگتری را دولت جدید باید ب هکلی بیخیال «پیروز یهای بزرگ»
گروههای کارشناســی متعددی روی بحران بانکی کار کرد‌هاند. تصمیمگیری براساس توافق ،گرچه ممکن است بسیار دموکراتیک شاهد هســتیم .چرا بیکاری مزمن شده؟ چرا تورم به اوج م یرسد و
ب هرغم شــدت این بحــران ،درمان آن را میشناســیم .اما مشــکل به نظر برســد ،علاوه بر کنــدی میتواند به تصمیمهای ضعیف هم چرا اقتصاد ایران رشد نمیکند؟ و جراحی اقتصادی و امثالهم شــود چراکه نه میتواند و
نه حتی م یخواهد .همین‌که سراغ قیمتگذاری دستوری
کارشناسان ،یافتن راهحل ی است که در ایران امروز عملی باشد و آن منجر شود .این مشکل از آنجا ناشــی میشود که در سیستمهایی مشکل از مدیریت صحیح است یا عدم استقلال بان ک مرکزی؟ شــدیدتر نرود ،ماده و تبصره بیشــتر تولید نکند و هر روز
یعنی یافتن راهحلی که برای اجــرای آن نهادی با ظرفیت حقوقی و که در آن همه بازیگران به‌طور بالفعل از حق وتو برخوردار هستند، یا از نبود بازار آزاد؟ اســتدلال این گزارش این است که اگرچه بانک
قانونی لازم وجود داشته باشد .در یک جمله میتوان گفت ،مشکل خروجیها براساس بالاتر ین مخرج مشترک شکل میگیرد بنابراین مرکزی مستقل مهم است و داشتن بازار آزاد سالم مهمتر اما مشکل ســنگی جلوی پا بقیه نیندازد هم صد قدم به جلوســت.
پرداختن به موارد مشخص با رویکرد حل مساله و بهبود
بانکی به‌دلیل نقص حکمران ی اســت که مزمن شده است .در چند تصمیمهای نوآورانه نادر میشــود .این «تله تصمیم مشــترک» را اول ما مشکل حکمران ی است .اما حکمرانی چیست؟ تدریجیف گزینه بسیار بهتری اســت و البته در توانمندتر
ســال اخیر هر جا که دولــت در تامین مالی خریــد تضمینی گندم میتوان تا حدی با شناخت ماهیت تکراری تصمیمها و با استفاده از ریشه کلمه حکمرانی( ( )governanceهمانند حکومت (�gov
درمانده ب ه ســراغ بانکهای دولتی و خصوصــی برای تامین منابع ظرفیت بازیگران درگیر برای ایجاد بستههایی که آنها را قادر میسازد )ernmentواژ‌های مرتبط با هدایت قایق اســت و همین «اســتعاره شدن دولت هم موثر خواهد بود.
با توجه به اوضاع سیاســت خارجــی حدس کلی این
مورد نیاز رفته اســت .بانکهایی که مقاومت کرد‌هاند ،تنبیه شد‌هاند بر تفاوتهای مشخص در ترجیحات غلبه کنند ،حل کرد. هدایتکننــده» میتواند به درک کارکردهــای حکمرانی در جوامع اســت که روند کلی اقتصاد کشور به سوی بستهتر شدن و
و بانکهایی که تسلیم شد‌هاند پس از آنکه دولت این وام را پس نداد معاصر کمک کند .جوامع انســانی به طور کلی و جوامع معاصر به
ناگزیر به استقراض از بانک مرکزی شد‌هاند. Wمساله حکمرانی در ایران طور خاص با مشــکل انتخابهای جمعی در مورد مسائلی مواجه دستوریتر شدن اســت خیلی هم فرقی ندارد چه کسی در
رأس دولت قرار دارد .نمیتوان انتظار گشایش جدی داشت
اصل یترین مشــکل ترازنامه بان کها سررســید بدهی گذشــته هر اقتصادی برای رشــد به 6پیشران قوی نیاز دارد؛ حکمرانی هســتند که نمیتوان تنها با اتکا به تصمیمگیر یهای فردی به اندازه اما دســتکم دولت جدید میتواند آش را شورتر نکند .در
دولت ی است .این ب یانضباطی مالی از نقص در حکمران ی است اگرنه خوب ،سیاســت داخلی دور از تنش ،سیاســ ت اقتصادی باثبات، کافــی بر آنها فائق آمــد .نیاز به این تصمیمهــای جمعی در جوامع
بان کهایی که تن به تســهیلات تکلیفی نم یدهند نباید جریمه شوند روابــط خارجی بــدون تنش ،نظــام تامین مالــی کارآمد و بخش معاصر زمانی آشکارتر م یشود که به یاد بیاوریم نهتنها کشورها بلکه مورد برنامه هفتم توسعه و امثالهم از همین الان بح ثهای
خصوصی با‌انگیزه .نخستین پیشران ،حکمرانی خوب است که عیار زیادی میشــنویم اما اجازه دهید بگویم دولت آینده در این
و بان کهایی که تســلیم م یشوند باید مطالبات خود را وصول کنند. آن در احترام به حقوق مالکیت ،سطح پایین فساد ،حفاظت از منافع جهــان بهعنوان یک کل با چالشهایی ماننــد تغییرات آ بوهوایی، مورد بهتر است ،راهنمای چپ بزند ولی به راست بپیچد.
تورم از آنجا ناشی م یشــود که دولت مستقیم و غیرمستقیم بخشی اکثریت و برنام هریزی برای توســعه خلاصه میشود و برادری نظام لکزاوهمًًا بشهمنکاابراعیوی.م.ن.تهروبی نهرمو‌یهشسوتدن.ددکرهوتاقصعم،یممثگایلرهایفیرادخییردنرمموونرهدهآانیهای
از هزین ههای خود را از دســت بانک‌مرکــزی تامین م یکند ،همان حکمرانی خوب زمانی ثابت میشود که منابع عمومی را برای منافع منظور این اســت که با وجود مسئولیت قانونی دولت برای
عمومی مصرف کند .یکی از بزرگترین مشکلات اقتصاد ایران ،نمره اجرای برنامه شــاید بهتر باشــد به جای هدر دادن وقت و
دســتی که از گریبان ،پول بدون پشــتوانه بیرون م یکشد و نقدینگی از مســاله «تراژدی منابع مشترک» هستند که در آنها پیگیری منافع تــوان خود تا حد ممکــن محدود و گزینشــی عمل کند؛
را افزایش م یدهد .عدم توان بانک‌مرکزی برای ایستادگی در مقابل پایین نظام حکمرانی در شاخصهای مورد اشاره است. شــخصی فردی حتی میتواند به آســیب جمعی منتهی شود .بیش
خواست ههای تور‌مزای دولت و مجلس هم از نقص حکمران ی است، هیچ اقتصادی رشد نمیکند ،مگر اینکه سیاستهای اقتصادی از این بســیاری از چالشهای اقتصادی و اجتماعی کشورها مانند پیروز یهای کوچک در چند محور محدود بسیار موثرتر از
معطوف به آن ثبات داشــته باشد و آحاد اقتصادی قادر به پیشبینی دنبال کردن مجموعه آرزوها (برنامه توسعه) است.
اگرنه علم رسیدن به تورم ت کرقمی را نیز داریم. متغیرهای اصلی آن باشند .درحال حاضر وجود تورم بالای 40درصد فراهمآوری زیرساختها یا ایجاد ساختارهای تامی ناجتماعی که با برنام ههای توســعه به دلیل مشــکلات ذاتــی اقتصاد و
میخواهیم با دنیای مدرنی تعامل کنیم اما با قانون تجارتی که ۹۰ و دشواری پایین آوردن آن ب ه دلیل موانع ساختاری و نفوذ ذینفعان، مشکل منابع مشترک مواجه نیستند نیز برای تضمین کارایی همچنان
ســال پیش در مجلس مشروطه تصویب شده .میخواهیم در شبکه محیط اقتصاد کلان را بیثبات کرده اســت .به میزانی که اقتصاد به به کنش جمعی نیاز دارند .فقــدان ظرفیت برای کنش جمعی حتی سیاســی بنا نیست اجرایی شوند ،پس بد نیست در مورد آنها
ثبات و پایداری نزدیک شــود و محیط کســ بوکار مساعد باشد، واقعبین باشــیم .دولت دچار بحران ناکارآمدی است و بهتر
بانکی بی نالمللی فعال باشــیم اما با قانون پولی بانک یای که 40سال انگیزه برای ســرمایهگذاری بلندمدت و تولید و ایجاد ارز شافزوده در زمانی کــه بازیگران خصوصی امکان مدیریت برخی کارکردهای است به جای پیگیری ابرپروژه جامع توسعه (که حتی تعریف
پیش نوشــته شده اســت .ضعف حکمرانی از اینجا شروع میشود. افزایش مییابد و بــه میزانی که اقتصاد در ورطه بیثباتی و تورم بالا اقتصادی یا اجتماعی دولتها را داشته باشند ،باز میتواند به جوامع
بیش از بان کها در قوه مقننه مشکل داریم .از ترازنامه بانکها باید گرفتارشود،انگیزهسرمایهگذاریوکارآفرینیازبینم یرود.درحال شکستخورده منتهی شــود .در نهایت ،حکمرانی خوب همچنین آن هم دشــوار است) راه بهتر را انتخاب کند و با پیروز یهای
حاضر تورم باعث شده ،نرخ بازده حاصل از نگهداری داراییها بیش کوچک در چند محــور مهم برای خود آبرو بخرد تا مســیر
س مزدای ی کرد؛ اما پیش از آن سموم قانونی را باید زدود .در سایه این از بازده حاصــل از ایجاد ارز شافزوده باشــد .در چنین اقتصادی، متضمن سطحی از پاسخگویی اســت بدین معنی که انتظار م یرود بــرای کارهای جدیتر باز شــود .بگذارید از مانع اصلی هم
ســموم قانون یاست که مشکلات کشور هم مزمن م یشوند .اگر بعد انگیــزه برای تملک انواع دارایــی ،عاقلانهتر از تولید و کارآفرینی با بازیگرانی که چه از طریق کنشهای فردی یا جمعی در تعیین اهداف
اکزهایوـلـتنقهوامنهی بنرکخوشرــدوقر اضاسیــی،ته.نموتزعااقخبتًًالادر سههمــهامتــداهوتمعدااررندضبهمناخفاعطور همه گرفتاریهایش است .همچنین «تعارض منافع» شاید مهمتر ین و اجرای آنها نقشآفرینی میکنند در برابر اقدامات خود پاســخگو یاد کنم که نبود یک پروژه سیاسی جدی است؛ تغییر قرارداد
خلأ در حکمرانی کشــور است .آنجا که حضرت عل ی(ع) آهن داغ اجتماعی دولت با شــهروندان برای تعریف آرمان و مســیر
در دستان جناب عقیل گذاشت ،داشت عقوبت خطا رفتن در زمان باشند .آنچه گفته شد ،نشان م یدهد که حکمرانی موثر ،جز در موارد مشترک ،مهمترین عاملی است که برای پیشرفت و ماندگاری
مشکلاتمزمناقتصادی،تیو لدارانشک لگرفت هاند،رشداقتصادی تعارض منافع را ترسیم میکرد .اما وزرا یا معاون وزیر و مدیرکلهایی و ممیشـشـاورد تکاتحقکامعرادنهمینادسباازسیًًاگمرفاهنودمولیتیسیفاراسهیمبامشیدشکوهد نادر ،با بسیار
متوقف شــده و نرخ بیکاری بالا مانده است .به یمن تشکیل دولت با موجب همین ایران به آن نیاز داریم .دولت چهاردهم بعید است بتواند در به
انجام رســاندن این پروژه سیاسی توفیقی پیدا کند اما حداقل
جدید ،در خور اســت «تا گل برافشانیم و می‌در ساغر اندازیم» اما حوزه عمومی مرتبط است. میتوانــد کار را خرابتــر نکند و توصیه بــرای پیروز یهای
باید نقص حکمرانی را بهعنوان ر یشه مشکلات مزمن شده ،بپذیر یم و باید توجه داشــت کــه در نگاهــی کلان ،دریچههای مختلفی
آنگاه برای اصلاح حکمرانی کشور «سقف بشکافیم» 50.سال آینده وجود دارد که میتوان از زاویه دید آنها به مشــکلات جمعی مرتبط کوچک هم از همی نرو اســت ،اینکه چقدر در همین راه نیز
میتواند موفق باشد را باید نشست و دید.
را نم یتوان با قوانین 100سال پیش اداره کرد. با حکمرانی پرداخت .در واقع برخی پژوهشگران اســتدلالهایی
