Page 4 - 04-05-1403-1748 Sazandegi

‫تاز‌ههای ادبیات و هنرکافه‬ ‫سال هفتم‌شماره ‪1748‬‬ ‫‪04‬‬
‫پنج‌شنب ‌ه ‪ 4‬مرداد ‪1403‬‬

‫نسخ ‌هشناسبزرگ‬ ‫دریچه‪ :‬تحلیل عادات‬

‫بزر ‌گداشت عبدالله انوار در صدمین سال تولدش و افتتاح تالاری به نام او در سازمان اسناد و کتابخانه ملی‬ ‫عاد ‌تهایاتمی‬

‫عادت اسارت یا آزادی است؟‬

‫حسن محرابی‬

‫پژوهش‌گر‬

‫بسیاری از ما در مســیر زندگی اسیر یک رویۀ مداوم به‬
‫نام عادت میشویم‪ .‬در حقیقت هر رفتار یا عملی که بهطور‬
‫منظم انجام م ‌یدهیم به عنوان یک عادت به حساب میآید‪.‬‬
‫از نوشیدن چای به محض رسیدن به خانه گرفته تا مسواک‬
‫زدن قبل از رفتــن به رختخواب‪ .‬برخی عــادات م ‌یتوانند‬
‫سلامت جســمی و روانی را تقویت کننــد اما برخی دیگر‬
‫ممکن اســت‪ ،‬تأثیر منفی بر زندگی داشته باشند‪ .‬به همین‬
‫جهت ضروری است عادتهایی که به ما کمک نم ‌یکنند را‬
‫تغییر دهیم و عادتهای جدیدی که به ما کمک م ‌یکنند را‬
‫مورد توجه قرار دهیم‪.‬‬
‫دانشــمندان آنچه را در مغز ما به عنوان عادت شــکل‬
‫میگیرد مورد مطالعه قرار داد‌هانــد‪ .‬آنها میگویند عادات‬
‫نقــش مهمــی در سلامــت ما دارنــد اما نکتــۀ مهمی که‬
‫کارشناســان بر آن تأکیــد م ‌یورزنــد‪ ،‬درک بیولوژیکی از‬
‫علاقهمندان به او وجود داشــته باشــد‪ .‬او در حوزۀ علمی و‬ ‫قاجار‪ ،‬فقه‪ ،‬فلسفه و تهرانشناسی به نگارش درآمده است‪.‬‬ ‫تالاراستادسیدعبداللهانوارمشتملبرکتا ‌بخانۀشخصی‬ ‫چگونگی شناســایی و تغییر عادتهایی اســت که ممکن‬
‫تخصصهای مختلف صاحبنظر و از شخصیتهای علمی‬ ‫سیدعبدالله انوار که ‪ ۱۸‬اسفند ‪ ۱۴۰۱‬درگذشت‪ ،‬عمر خود‬ ‫آن مرحوم به مناســبت صدمین سال تولد این استاد فقید در‬ ‫است برای ما مضر باشند‪ .‬همچنین چگونگی شکستن این‬
‫کشور بود‪ .‬وجود او در فهرستنو یسی به تعالی فرهنگ کمک‬ ‫را به پژوهش‪ ،‬آموزش و تصحیح متون گذراند و مدت ‪ ۲۰‬سال‬ ‫مرکز مطالعات ایرانشناسی و اسلامشناسی کتابخانۀ ملی‬ ‫روالها وپذیرش برنامههای جدید میتواند به ما کمک کند‬
‫کرد‪ .‬فهرستنویسی او با افراد دیگر متمایز است و او بسیار‬ ‫رئیس بخش نســخ خطی کتابخانۀ ملــی بود و در این مدت‬ ‫ایران با حضور عل ‌یاکبر اشعری‪ ،‬احمد مسجدجامعی و‪...‬‬ ‫سبک زندگی خود را تغییر دهیم و رفتارهای سالمتری اتخاذ‬
‫عمیق کار کرده اســت‪ ،‬تفاوت کار او با دیگران عمق علاقه‬ ‫‪ ۱۰‬جلد از فهرست نسخ خطی کتابخانۀ ملی را منتشر کرد‪.‬‬ ‫کنیم‪.‬درواقععادتهام ‌یتوانندازطریقتکرارایجادشوند‪.‬‬
‫او به کار و تحقیق را نشــان م ‌یدهد‪ .‬او با اینکه معلم رسمی‬ ‫نجفقلــی حبیبی‪ ،‬عضو هیأت امنای ســازمان اســناد و‬ ‫افتتاح شد‪.‬‬ ‫آنها بخشــی عادی از زندگی هستند و اغلب مفید هستند‪.‬‬
‫دانشگاه نبود اما منزلش مرکز تعلیم بود‪ .‬کتا ‌بداری‪ ،‬معلمی‬ ‫کتابخانــۀ ملی هم در این مراســم گفت‪« :‬اســتاد انوار از‬ ‫غلامرضــا امیرخانی‪ ،‬مشــاور رئیس ســازمان اســناد و‬ ‫ما هر روز صبح از خواب بیدار میشــویم‪ ،‬دوش م ‌یگیریم‪،‬‬
‫و تعلیم افراد و روش تحقیق در رفتار او بارز اســت‪ .‬ما تجربۀ‬ ‫بزرگان کشور بود و ســابقۀ طولانی در کتاب‪ ،‬کتابخوانی‪،‬‬ ‫کتابخانۀ ملی ایران در این مراســم‪ ،‬گفت‪« :‬مرحوم عبدالله‬ ‫موهایمان را شــانه میکنیم یا دندا ‌نهایمان را مســواک‬
‫آثار استاد انوار و دیگران را داریم اما از لحاظ فهرستنویسی‬ ‫فهرستنویســی و تربیت جوانان داشــت‪ ».‬او با بیان اینکه‬ ‫انوار متولد ‪ ۱۳۰۳‬بود و این اقدام در ســال ‪ ۱۴۰۳‬به مناســبت‬ ‫م ‌یزنیــم‪ .‬همۀ این کارها را بدون اینکه به جزییات آن توجه‬
‫در کل ضعیف هســتیم‪ .‬چه کســانی باید افــرادی را تربیت‬ ‫استاد انوار ســالها عمرش را در کتاب و کتا ‌بداری سپری‬ ‫بزر ‌گداشــت مقام این اســتاد فقید در صدمین سال تولدش‬ ‫داشته باشیم‪ ،‬انجام م ‌یدهیم‪ .‬سپس میتوانیم در مسیرهای‬
‫کنند تا فهرستنویسی عمیق داشته باشند‪ .‬فهرستنویسی‬ ‫کرد‪ ،‬افــزود‪« :‬امروز دو کار بزرگ انجام گرفته اســت‪ ،‬اول‬ ‫صورت میپذیرد‪ .‬کتا ‌بخانۀ اســتاد انــوار دربرگیرنده حدود‬ ‫خودکار ذهنی رانندگی کنیم‪ ،‬بدون اینکه‬ ‫آواشقـعـًًاناب بهامهسداـیـیترگهار‬
‫به افراد اهل مطالعه کمک میکند و این فهرســتها‪ ،‬منابع‬ ‫فرصتی فراهم شد تا قدر زحمات او را بدانیم و دیگر اینکه به‬ ‫‪ 6‬هــزار جلد کتاب اعم از فارســی‪ ،‬عربــی‪ ،‬لاتین همچنین‬ ‫فکر کنیم‪ .‬بر این اســاس وقتی رفتارها‬
‫دقیق را نشــان م ‌یدهند و بهترین معل ‌مها و راهگشا هستند‪.‬‬ ‫یاد او سالنی افتتاح شد و یاد او زنده خواهد ماند‪ .‬اواخر سال‬ ‫کتابهای چاپ ســنگی و خطی است که بنا بر وصیت او به‬ ‫خودکار میشوند به ما مزیتی مهم م ‌یدهند زیرا مغز مجبور‬
‫از اهل تحقیق درخواســت م ‌یکنم که راه او را پیش بگیرند و‬ ‫‪ ۱۳۴۰‬به عنوان دانشــجو در ساختمان قدیم کتابخانۀ ملی‬ ‫کتابخانۀ ملی ایران منتقل شــده اســت‪ .‬حاشیهنویسی این‬ ‫نیســت از فکر آ گاهانه برای انجام بسیاری از فعالیتهای‬
‫به کار خود عمق ببخشــند‪ .‬هنوز هزاران نســخ خطی وجود‬ ‫به حضور او رســیدم‪ ،‬در بین کتابها نشسته بود و به نوعی‬ ‫اســتاد فرزانه بر بســیاری از کتابها از مهمترین ویژگیهای‬ ‫مستمر استفاده کند‪ .‬این موضوع باعث میشود‪ ،‬مغز ما روی‬
‫دارد که فهرستشــان کامل نیست و فهرس ‌تنویسی علمی‬ ‫در بین کتابها غرق شــده بود‪ ،‬به عنوان یک دانشجو سلام‬ ‫ایــن مجموعه اســت که بــرای پژوهشگــران میتواند حائز‬ ‫بااماشتدک؛رامرثًیا ًلکعاعدمتلبوه‬ ‫چیزهای مختلف دیگری نیز تمرکز کند‬
‫نشده اســت‪ .‬کتابخانۀ ملی باید به عنوان متولی‪ ،‬افرادی را‬ ‫کردم‪ ،‬او با بزرگواری پاســخ داد و بــا مهربانی با من برخورد‬ ‫اهمیت باشــد‪ ».‬غلامرضا امیرخانی همچنین عنوان کرد که‬ ‫عادت میتواند‪ ،‬نتیجۀ منفی هم داشته‬
‫تربیت کند که در کار فهرستنویســی متخصص شوند‪ .‬کار‬ ‫و مرا راهنمایی کرد‪ .‬او با بزرگــواری افراد را م ‌یپذیرفت و با‬ ‫ارجنامۀ ســیدعبدالله انوار با عنوان «آســمان معرفت» در دو‬ ‫سیگار کشیدن که برای سلامتی مضر است‪ .‬در مراتب بالاتر‬
‫فهرستنویسی‪ ،‬کار ساد‌های نیست و در جهان اعتبار علمی‬ ‫آنها برخورد میکرد‪ .‬اســتاد انوار چنــد بار بیان کرده بود که‬ ‫جلد و حــدود ‪ ۱۳۰۰‬صفحه به زودی چاپ و رونمایی خواهد‬ ‫عادتی که مانع از تفکر وسیع میشوند هم مضر هستند‪.‬‬
‫دارد‪ .‬ناگفته نماند که برگزاری چنین مراسمی‪ ،‬تشویقی برای‬ ‫مســئولیت کتابخان ‌هام را میخواهم به تو بسپارم اما من قبول‬ ‫شــد‪ .‬ارجنامۀ عبدالله انوار دربرگیرنده مقالاتی دربارۀ مرحوم‬ ‫در هر حال هنگامی که یک عادت بد را تشخیص دادیم‬
‫جوانترهاســت‪ .‬بسیاری از نســخ خطی ما آنچنان که باید‬ ‫نکردم و گفتــم کار به این بزرگی از عهدۀ من خارج اســت‪.‬‬ ‫انوار و یا مقالاتی اســت که به ایشــان اهدا شده؛ این مقالات‬ ‫راههایی وجود دارد که م ‌یتوانیم بر آن غلبه کنیم‪ .‬اولین قدم‬
‫سپاسگزارم که امروز این فضا افتتاح شد تا مکانی برای تمام‬ ‫توسط نویسندگان و پژوهشگران و مترجمان برجستۀ داخلی‬ ‫برای تغییر عادتهای منفی‪ ،‬شــناخت موضوع است‪ .‬اگر‬
‫معرفی نشده و این گام مثبت باید برداشته شود‪».‬‬ ‫و خارجی در حوز‌ه نســخههای خطی‪ ،‬تاریخ معاصر و تاریخ‬ ‫م ‌یدانیــم یک عادت بهطور منفــی روی فرد تأثیر میگذارد‬

‫آن را بایــد تصدیق کنیم و تصمیم بگیریم‪ ،‬تغییری برای بهتر‬
‫شــدن ایجاد کنیم؛ یعنی یــک روال جدید برای جایگزینی‬
‫تأثیر عطار بر گلستان‬ ‫روال قبلی‪ .‬در حقیقت باید به این درک رســید که تعویض‬
‫یک روال با روال دیگر مفید اســت‪ .‬همچنین باید آ گاه بود‬
‫که ترک یک عادت ســخت و بازگشت به الگوهای قدیمی‬
‫آسان است‪ .‬وقتی این تغییر تثبیت شد و اتفاق افتاد‪ ،‬تلاش‬
‫برای تغییرآغاز میشــود و باید بر بازگشــت به روال جدید‬
‫یوسفعلی میرشکاک در درسگفتارش عنوان کرد‬ ‫تمرکز کــرد‪ .‬به همین دلیل پذیرش تغییر عاد ‌تها یک ذهن‬

‫مدگرریانسشـدوـکد‪‌.‬ییبونپههنقبجهومِِلویفِِنحقادفررظض‪:‬ا‌سگسچفتواتقرهخسارــدیهمزمِِیتبگایایزرل‪.‬یی»شبنماییسرحـشـضکیاوِِرزبکماانهکفمرادرچننسیدنی‪/‬‬ ‫شهر نامبارک است‪ .‬هنگام بازدید پیران و سیاوش از شهر‪ ،‬پیران‬ ‫هفتادوسومین جلســۀ درسگفتارهای شاهنامه س ‌هشنبه دوم‬ ‫آ گاهی و یک راه عالی بــرای تمرکز و انگیزه روی کارهای‬
‫نیز که ه ‌مزمان اما مجزا با درسگفتارهای شــاهنامه و با ارائه او‬ ‫مرداد با حضور یوسفعلی میرشکاک‪ ،‬شاعر و پژوهشگر ادبی در‬ ‫متفاوت و جدید نیــاز دارد‪ .‬از طرف دیگر برای اینکه یک‬
‫برگزار میشــود به نثر آهنگین عطار نیشابوری در تذکرۀ اﻷولیا و‬ ‫از شگفتیهای شهر شــادمان است اما سیاوش به گریه م ‌یافتد‬ ‫دفتر پاسداشــت زبان فارسی حوزۀ هنری در سالن سلمان هراتی‬ ‫عادت برای انسان طبیعی شود‪ ،‬زمان و تلاش لازم دارد و اگر‬
‫تأثیر آن بر نثر موزون ابراهیم گلســتان پرداخت‪ .‬این پژوهشگر و‬ ‫و از کشت ‌ه شدن خود به دســت افراسیاب سخن میگوید‪ .‬پیران‬
‫شاعر در پایان جلسه درسگفتارهای زیباییشناسی زبان فارسی‬ ‫با خود م ‌یاندیشــد اگر چنین اتفاقی بیفتد من مقصرم که او را به‬ ‫حوزۀ هنری برگزار شد‪.‬‬ ‫تغییر عادت را نیز بخواهیم انجام دهیم ممکن است این زمان‬
‫که در آن به هزار ســال نثر پارســی پرداخت میشود ضمن اشاره‬ ‫میرشکاک در این جلسه از درسگفتارهای شاهنامه به بحث‬ ‫بیشتر شود‪ .‬در این مرحله نیز پشتکار نیاز است‪ .‬البته روشن‬
‫بــه ادامه بحث نثــر آهنگین عطار در تذکرۀ اﻷولیا در جلســات‬ ‫توران زمین کشاندم و حرف افراســیاب را باور نکردم‪ .‬بعد طبق‬ ‫تضاد و تفاوت «خرد» و «خــرد برتر» پرداخت و گفت‪« :‬پیران‬ ‫است که عادت فقط مربوط به حوزۀ فردی و شخصی نیست‬
‫آینده این درسگفتارها گفــت‪« :‬از این پس با یکی از متون کهن‬ ‫معمول خرد چار‌هاندیــش و تدبیرگر خود را با این پندار میفریبد‬ ‫ویسه مظهر خرد و صلح اســت اما به پیشگوییهای موبدان و‬
‫آشــنایی پیدا میکنیم و علاوه بر مرور هزار ســال نثر پارســی به‬ ‫که ســیاوش به غم غربت و دوری از ایران دچار شــده که چنین‬ ‫ســخن نیاکان که گفت ‌هاند از نژاد افراسیاب و کیقباد‪ ،‬شهریاری‬ ‫بلکه در نظام مدیریت هــم عادتها نقش موثری دارند‪ .‬در‬
‫بررســی کتابهایی میپردازیم که کریم کشاورز در کتاب «هزار‬ ‫پدید میآید که توران را ویران میکند‪ ،‬باور ندارد‪ .‬افراسیاب به ف ّّر‬ ‫این بخش همانگونه که تأثیر عادات گستردهتر است‪ ،‬تغییر‬
‫سال نثر پارســی» چندان توجهی به آنها‬ ‫میگوید‪ .‬جالب اینجاســت‪ ،‬نه خرد یا عقــل متعارف و نه خرد‬ ‫شهریاری خود‪ ،‬هم خواب دیده و هم از پدر خود پشنگ و دیگر‬ ‫آنها نیز مشکلتر خواهد بود‪ .‬برای تغییر عادت در سیستم‬
‫نداشته است‪ .‬در اینگونه برگزیدهها‪ ،‬تأثیر‬ ‫برتر‪ ،‬که به عواقب امور واقف اســت‪ ،‬هیچ تغییری نمیتوانند در‬ ‫بزرگان شنیده که این پیوند سخت شــوم است‪ .‬پیران‪ ،‬که وزیر و‬
‫ایدئولوژی حزب توده (مارکسیســم قلابی‬ ‫امیتعجاارد کفنبناد‪.‬سارنماو تشفـاـوتتمایینجدنوگدخارمدادکر اسیــن ایسکـهـازتف ّّکرهه‬ ‫سرنوشــت‬ ‫سپهسالار افراسیاب است‪ ،‬با «خرد چارهگر» خود به افراسیاب‬ ‫مدیریت باید فعالانه عمل کرد و تمرکز داشــت‪ .‬ه ‌مچنین‬
‫وطنی) آشــکار اســت‪ .‬همانطور که در‬ ‫دارنده عقل‬ ‫در مورد آنچــه میخواهیم انجام دهیم‪ ،‬فکر و برنام ‌هریزی‬
‫کتاب «سخن و ســخنوران» بدی ‌عالزمان‬ ‫میگوید چگونه ممکن است از مردی چون‬ ‫کنیم و آن تغییر عادتها را مرحله به مرحله اجرا کنیم‪ .‬برای‬
‫فروزانفر‪ ،‬بحثی در خصــوص دین و آئین‬ ‫خرد برتر بهرهمند و از فرجام خود با خبر است‪ ،‬تسلیم سرنوشت‬ ‫سیاوش‪ ،‬فرزندی جهانآشــوب پدید آید‬ ‫انجام این نوع تغییر عادت‪ ،‬انرژی زیادی لازم است و باید تا‬
‫و مسلک شاعران نمیبینیم و «ایرانگرایی‬ ‫و بــه فرض که تقدیر چنین رقم زده شــده‬
‫قلابی» باعث شده که مرحوم فروزانفر وارد‬ ‫باشد؛ نمیتوانی از پیش آمدن آن جلوگیری‬ ‫رسیدن به نتیجۀ مطلوب پایداری کرد‪ .‬بنابراین تغییر عادت‬
‫مقولات آئینی نشود‪ .‬بنابراین باید مستقیم‬ ‫کنی‪ .‬بهجای توجه به خواب و پیشــگویی‬ ‫ارزشمند است‪ .‬روزهای ما پر از الگوهای‬ ‫مرفثتالرخیو ِِمدععماودلیت‬
‫به سراغ آثار ماندگار شاعران و نویسندگان‬ ‫عقلت را به کار بینداز و فرنگیس را به عقد‬ ‫اســت‪ .‬ما بهطور ناخــودآ گاه برای انجام‬
‫سیاوش دربیاور‪ .‬هنگامی که سیاوش شهر‬ ‫کاری که همیشــه انجام م ‌یدهیم‪ ،‬راهنمایی شــد‌هایم‪ .‬مغز‬
‫و مورخان رفت‪.‬‬ ‫ویژه و شگفتآور خود را میسازد‪ ،‬با اینکه‬ ‫فردی که اسیر یک عادت شــده یک پیام فوری به سیستم‬
‫خود م ‌یداند‪ ،‬فرجامش چیست از موبدان‬ ‫ارســال م ‌یکند که می گوید‪ ،‬بیایید دوباره این کار را انجام‬
‫میخواهد که طالع شــهر و فرجــام آن را‬ ‫دهیــم! بدین ترتیب مغز به تکرار این الگو ادامه خواهد داد‪.‬‬
‫گزارش کنند و موبدان هــم میگویند این‬ ‫درحالی که روشن اســت‪ ،‬امروزه پیشرفت و تحول مدیون‬
‫بهرهگیری از نوآوری و خلاقیت است و نتیجۀ انجام مکرر‬
‫یک کار از روی عادت‪ ،‬تحول نیست‪.‬‬