Page 5 - 05-06-1403-1772 Sazandegi
P. 5
05 سال هفتم شماره 1772 بررسی رویدادهای تاریخیحافظه
دوشنبه 5شهریور 1403
تقویم
غافلگیری در سه ستون
دلایل متفقین برای اشغال ایران در شهریور 1320
حامی مصدق
ایــران در جنگ جهانــی دوم بیطرفی خود را اعلام به مناسبت سالروز تولد غلامرضا تختی
کرده بود اما ســوم شهریور ســال 1320متنفقین که از
یکسو از اتحاد رضاشــاه پهلوی با آلمان بیم داشتند و
از ســوی دیگر ،برای تامین کریــدوری برای نیروهای
خــود ،در نابــاوری تمام در ســه ســتون وارد خاک
کشور شــدند و ایران را اشغال کردند .امیرسعید الهی،
پژوهشگر و مترجم کتاب «تحول تاریخنگاری در ایران
معاصر» خاطر‌های از مشــفق کاظمی یکی از ماموران
سیاســی وزارت امور خارجه نقل کرده؛ خاطر‌های که
در آن به آرامش و خونسردی مقامات ایرانی اشاره شده پررنگی داشت و حتی گفته میشود ُُبعد مذهبی او ،پررنگتر
است«:شــاید این آرامش از آ نرو بود کــه دولت ایران از ملیگرایی بوده اســت .در میان علمای سیاسی -مذهبی همزمان با عضویت شورای عالی جبهه ملی در جریان آغاز
در جریان جنگ جهانــی دوم اعلام بیطرفی کرده بود آن زمان دلبسته آی تالله طالقانی بود و حسین شاهحسینی، به کار جبهه ملی دوم و کنارهگیری دو ســاله از کشــتی ،این نیره خادمی
و مسئولان سیاسی و دیپلماسی کشور تصور میکردند عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران هم این مطلب را تایید تلاش بیشتر شــد .در یکی از اسناد ساواک در این باره آمده
که بــرخلاف دفعات قبل ،اینبــار قدرتهای جهانی، میکــرد« :یادم میآید برای اکثر نمازهای مغرب و عشــا به است« :در پرونده نامبرده از زمان حکومت مصدق تمایلاتی گروه تاریخ
بیطرفــی ایران را محترم خواهند شــمرد .عجیب آنکه مســجد هدایت میآمد و نماز را به آی تاللــه طالقانی اقتدا به جبهه ملی در او حاصل شده و پس از تجدید تشکیلات و
در آن روزها که جهان به سوی یک جنگ خانمانسوز میکــرد .علاقه تختی به طالقانی به حــدی بود که وقتی به فعالیت جبهه ملی در رأس کمیته ورزشی جبهه ملی با جبهه غلامرضا تختی مدال نقره را که گرفته بود ،میتوانســت
پیش م یرفت و خاک کشــور در تهدید قوای بیگانگان زندان قصر رفت تختی به دیدار او رفت .اغراق نیســت اگر سکوت کند و از امتیازهای این قهرمانی در ساختار حکومت
بود ،ایــران وزیر امور خارجه نداشــت و امــور روابط بدرگوریونم تدخستیایسدلیداشدهدنطتالقخاتنـیـ ،آییبو‌تادل.لهمنطابلهقانجریأواتقمعًًایتاگثیویرگمذکاره ملی همکاری کرده است». بهره ببــرد ،ولی این کار را نکرد .در سیاســیترین روزهای
خارجی کشــور توســط جواد عامری اداره م یشد که بود» .نقلی هم از احمد انصار یدوست ،از دوستان تختی و تاریــخ ایران در زمان کودتای نــاکام 25مرداد به میدان رفت
از آبــان ۱۳۱۹کفیل وزارت خارجــه در دولت رجبعلی عضو حزب زحمتکشان نیز با این مضمون هست که آی تالله Wعلاق ه دردسرساز و رهبری نیروی ســوم را در پایین کشیدن مجسمه رضاشاه
منصور بــود و حتی قبل از او که مظفــر اعلم به مدت در میدان توپخانه بر عهده گرفــت و بعد از آن هم همکاری
دو ســال ،یعنی در حساسترین ســالهای منتهی به طالقانی انگشتری هم به او بخشیده بود. محبتی که به مصدق داشــت قابل کتمــان نبود و بابک با نهضت مقاومت ملی را ادامه داد .به مناسبت سالروز تولد
جنــگ جهانی دوم ،وزیر امور خارجــه بود» .دو هزار تختی ،تنها فرزند او هم گفته است که تختی طرفدار مصدق غلامرضا تختی ،نگاهی داشتیم به فعالیتهای سیاسی این
ســرباز از رود رود ارس گذشته ،دو هزار سرباز دیگر به Wفعالی تهای سیاسی و اجتماعی بود و این انکارناپذیر است .در اسنادی که از ساواک منتشر پهلوان ایرانی که در نهایت باعث مغضوبشــدنش در میان
ســوی اردبیل و بندر انزلی سرازیر شدند و بخش دیگر شــده بهشــدت این علاقه اشــاره دارد« :روی هدایا و تمام
نیروها هم از از بندر شــاه (ترکمــن) وارد خاک ایران همزمان با اعتراضات مردم در خرداد 1342شایعاتی مبنی وســایلی که بهعنوان یادبود جشنهای ورزشــی به او اهدا حاکمیت وقت ایران شد.
شدند.تبریز ،رشت ،قزوین و رضائیه مورد حمله هوایی بر کاندیداتوری تختی در مجلس طرح شــد اما او در حرکت میشــد؛ همچنین وسایلی که به صورت شــخصی از ژاپن
شوروی قرار گرفت و نیروهای مختلط انگلیسی ،هندی اعتراضی ،چنین پیشنهادی را قبول نکرد و بعدها هم پیشنهاد خریداری کــرده بود عکس مصدق را حــک و به او تقدیم Wورود به عرصه سیاست
و اســترالیایی به آبادان حمله کردنــد .بمباران فرودگاه شــهرداری تهران را رد کرد .پیشتــر در جریان اعتراضات میکرد» .اسفند سال 1345وقتی پیر احمدآباد از دنیا رفت،
اهواز توســط نیروی هوایی انگلیس را کرد و پیشــروی دانشجویان در سال ،1339به میان آنها رفت و غذا و پتو برد با وجود محاصره احمدآباد به ســمت آنجا حرکت کرد تا در جــوان بود کــه در کنــار فعالیتهــای ورزشــی ،وارد
از مرز خسروی به ســوی کرمانشاه ،تصرف تاسیسات و حتی با زندانیان سیاســی دیدار کرد .سال 1341در حادثه مراسمشرکتکندامامامورانازبیمدنبال هرویمردموسرازیر فعالی تهای سیاســی شــد و اگرچه نقش او در کودتای 28
نفتــی کرمانشــاه و اشــغال قزویــن و اراک از دیگر زلزله بوئی نزهرا باز هم برای کمک به میان مردم رفت .هرچه شدن به آنجا مانع حضورش شدند .این علاقه دوسویه بود، مرداد آنقدری پررنگ نبــود اما بعد از آن ،همکاری با جبهه
حــوادث آن روزها بود؛ تحولاتی کــه در نهایت دوباره محبوبیت او بیشتر شد ،بیمها هم فراتر رفت؛ ممنو عالخروج بــه طوری که پس از قهرمانی تختی در ملبورن ،پیامی با این ملی را ادامه داد و عضو ســازمان ورزشــی جبهه ملی شد.
محمدعلی فروغی را به صحنه سیاست آورد .در نهایت شــد و حقوق ماهیانــه قهرمان یاش قطع شــد و همه اینها مضمون از دکتر مصدق دریافــت کرد« :مردم حالا طعم آن غلامرضا تختی ،حتی گاهی اوقات اجاز‌ه م یداد جلســات
و به اشــغال تهران گرفتند رهمضنایشراوهههامیرمتسفمًًقایتنصتمیصممیبهم روحیــ هاش را زخمی کرد و در بنبســت قرار گرفت .بابک شکستهای ملی و اجتماعیشان را پس از آن کودتای شوم این شــورا در خان هاش برگزار شــود و افرادی چون ســعید
با استعفا گرفت و همزمان تختی در گف توگویی که سال 97با روزنامه شرق انجام داده با طعم شــیرین پیروزیهای شما جبران میکنند .امروز اگر فاطمی ،خواهرزاده دکتر حســین فاطمی ،عباس درگاهی،
ورود نیروهای شــوروی و انگلستان و اشغال پایتخت، در اینباره گفته است« :نه میتوانست مردمش را خوشحال در حصر خانگی نبودم به اســتقبالتان آمده و بر دستهایی منوچهر حقیقی ،حســین شاهحسینی و خسرو سیف هم در
مراســم اجرای سوگند شاه جوان روز ۲۶شهریور انجام کند ،نه میتوانست انقلاب کند و نه میتوانست مصدقش را که مردم افسرده ایران را شاد کردند بوسه م یزدم» .در جریان آن حضور داشتند .از کشته شــدن در راه مبارزه ،هیچ ابایی
شد.خاک ایران پنج سال پس از این جریانات همچنان آزاد کند .این بزرگترین چالش روزهای پایان عمرش بود». قهرمانی او در ژاپن نیز با دستخط برایش نوشت« :به آقای نداشت و حتی نقل اســت زمانیکه حکومت مانع برگزاری
است که تدوحلتتاایشراغانلدنری بریوانهیا‌هاییمترفسقـیـنمًًباوادع؛لاایمنبدیرطحرافلیی غلامرضا تختی سرانجام حدود یک سال پس از مرگ محمد محترم غلامرضا تختی برای پیروزی درخشانی که در مسابقه مراســم دکتر حسین فاطمی شــد در برابر ماموران ایستاد و
کرده بود مصدق ،در هتل آتلانتیک تهــران با زندگی وداع کرد و جام گفت« :گلوله را به سینه من بزنید» .در میان سالهای 1329
و انتظار م یرفت مطابق اصول و قواعد بی نالملل مورد کشتی جهانی در ژاپن به دست آورد‌هاند اهدا میشود». تا 1338توانست هشــت بار قهرمان کشور شود و منش و
را سر کشید. عملکردی که در آن زمان داشت دامنه محبوبیت او را بیشتر
Wمذهب و سیاست در زندگی تختی کرد .محبوبیت در کنار فعالیتهای اعتراضی ،باعث شد که
حکومت را به فکر واداشــت که او را تحت فشار قرار دهد و
جز سیاست و ورزش ،مذهب نیز در زندگی تختی نقش
احترام قرار میگرفت .با این حمله غیرقابل پیشبینی،
مفاد پیماننامه سعدآباد که ســه سال پیش میان ایران،
عراق ،ترکیه و افغانســتان به امضا رسیده بود ،نقض شد
و خــاک عراق در اختیار نیروهای بریتانیا برای حمله به
خاک ایران قرار گرفت .درجنگ جهانی دوم خاورمیانه با
توجه به موقعیت استراتژیک خود اهمیت ویژه یافته بود و
نفت خلیجفارس نیز نقش تعیینکنند های داشت و بر یتانیا
نمیخواست خطری متوجه نفت خوزستان شود .از سوی
دیگر ،حضور پررنگ نیروهای «رشــید عالیگیلانی» از
عــاملان آلمان ی در ایران نیز حساســیت آنها را بالا برد.
اینگونه بود که اعلام بی طرفی ایران درســت مانند جنگ
جهانی اول ،نتیجه نداد ،آن هــم درحالی که خبرگزاری
فرانســه از لندن گزارش داده بود که به عقیده کارشناسان
نظامی انگلســتان ،هدف بعدی هیتلر ،ایران است که از
این طریق نیروهای آلمان را از راه ایران و افغانســتان به
سوی هندوستان پیش براند و در ضمن معادن نفت قفقاز،
ایران و عراق را نیز تصاحب کند.
