Page 6 - 05-06-1403-1772 Sazandegi

‫تحلیل تحولات اقتصادیتوسعه‬ ‫سال هفتم‌شماره ‪1772‬‬ ‫‪06‬‬
‫د ‌وشنب ‌ه ‪ 5‬شهریور‪1403‬‬

‫بزرگ شدن مستمر بحران‬ ‫دیدگاه‪ :‬تحلیل اقتصادی‬

‫ناتراز ‌یهای اقتصاد ایران در چه مرحل ‌های هستند؟‬ ‫رانندگیدربسترناتراز ‌یها‬

‫مهتاب شهریاری‬ ‫ناتراز ‌یها را چگونه ترمیم کنیم؟‬

‫خبرنگار سازندگی‬ ‫سبحان محمدی‬

‫این روزها مســعود نیلی هر کجا که م ‌ینشیند و با هرکس‬ ‫تحلیلگر اقتصاد‬
‫که صحبت م ‌یکند‪ ،‬درباره ‪ 10‬ناترازی در اقتصاد ایران سخن‬
‫عین حال هر روز‬ ‫نبازترراز‌گت ‌یرهمای ‌ییشکونهدم‪.‬زمدکنترهنیسلتنیدا وخیدرًرا‬ ‫م ‌یگوید‪.‬‬ ‫اگر سیاس ‌تگذار را به رانند‌های تشبیه کنیم که ماشین‬
‫در نشستی تحت‬ ‫بزر ‌گتر و‬ ‫اقتصاد را در بستر زمان به پیش م ‌یراند‪ ،‬تکانههای نامساعد‬
‫عنوان«ه ‌ماندیشیبرایاقتصادایران»آمارهایتکا ‌ندهند‌های‬ ‫بــه باران و تگــرگی م ‌یمانند که جــاده را صع ‌بالعبور و‬
‫از ‪ 10‬ناترازی اقتصاد ایران ارائه کرده اســت‪ .‬نکته مهم و قابل‬ ‫دید راننده را محدود میکنند‪ .‬در این تشــبیه متغیرهای‬
‫توجه این اســت که ناتراز ‌یهای اقتصاد ایران مساله جدید و‬ ‫اقتصادی‪ ،‬بر داشبورد جلوی راننده اطلاعات لازم برای ادامه‬
‫تاز‌های نیســت و سا ‌لهاست که ما با آن مواجه هستیم‪ ،‬اما از‬ ‫رانندگی مطمئــن را در اختیار او میگذارند‪ .‬شــماری از‬
‫سال‪ 1397‬در یک مرحله و از سال‪ 1400‬در یک مرحله دیگر‪،‬‬ ‫متغیرهایاقتصادیازناترازیهاخبرم ‌یدهند؛ناترازیهایی‬
‫دینامیک رشد ناتراز ‌یها بسیار سرعت گرفته است‪.‬‬ ‫که بعضی از آنها مهم و تعدادی از آنها مزمن و ماندگارند‪.‬‬
‫از سال ‪ 1390‬تاکنون مصرف انرژی ‪ 60‬درصد رشد داشته‬ ‫درآمدهای دولت کفاف هزینههایش را نم ‌یدهند و ناترازی‬
‫اســت‪ .‬این درحالی است که کل مصرف خصوصی خانوارها‬ ‫به صفت همیشــگی بودجه دولت تبدیل شــده‪ .‬صادرات‬
‫‪ 12‬درصد رشد کرده که شامل همان ‪ 60‬درصد مصرف انرژی‬ ‫کالایی کفــاف واردات کالایی را نم ‌یدهــد و فروش ثروت‬
‫هم م ‌یشود‪ .‬یعنی اگر انرژی را حذف کنیم‪ ،‬رشد ‪12‬درصدی‬ ‫نفت شکاف تجارت خارجی را تا حدودی پر میکند‪ .‬دارایی‬
‫کل مصرف خانوار مقداری کمتر م ‌یشود‪ .‬درحال حاضر گفته‬ ‫بانکها از بدهی آنها نازلتر اســت و ارزش خالص بانکها‬
‫م ‌یشود که در زمان اوج مصرف برق حدود ‪ 18‬هزار مگاوات‬ ‫منفی اســت‪ .‬درآمد بان ‌کها نیز هزینههای آنها را پوشش‬
‫بکهمنبزوددیدارکی‪0‬م‪4‬و بهرزاآرورمدگهااوناشتانخموا‌یهددهرد اسیــنیردقکمهتاا‪0‬س‪1‬اسسًااکلاآرینکردهد‬ ‫نم ‌یدهد و ادامه حیات شــماری از آنها در گرو استقراض‬
‫درآمدهای ارزی کشــور طی دهه ‪ 80‬حــدود ‪ 4/5‬برابر‬ ‫‪ 2‬میلیــون و ‪ 200‬هزار تومان اســت‪ .‬معمول ًا در محاســبات‬ ‫شبکه برق را از بین م ‌یبرد‪ .‬ناترازی گاز هم در زمان اوج معادل‬ ‫مستمر از بانک مرکزی است‪ .‬باید در نظر بگیریم که نظم و‬
‫شــده بود‪ ،‬درحالی که در دهه ‪ 1390‬به کمتر از نصف رسیده‬ ‫اقتصادی همیشــه ای ‌نگونه عمل م ‌یشــد که حقوق کارکنان‬ ‫‪ 28‬تا ‪ 30‬درصد کل مصرف اســت‪ .‬کسری ذخایر آب کشور‬ ‫هماهنگی بسیار جالبی بین ناترازیها وجود دارد‪ .‬پس باید‬
‫اســت؛ درحالی که هیچگونه مدیریت اقتصاد کلانی روی ارز‬ ‫دولت ب ‌ه طور متوســط مقداری بیشــتر از تورم زیاد شود‪ ،‬اما‬ ‫برابر آماری که تا ســال ‪ 1399‬موجود است‪ ،‬حدود ‪ 40‬درصد‬ ‫ببینیم این ناترازیهای هماهنگ آیا جداجدا ایجاد شده یا‬
‫بهعنوان مهمترین منبعی که کشور با آن اداره م ‌یشود‪ ،‬اعمال‬ ‫اکنون نخستی ‌نبار است که معکوس این اتفاق رخ داده است‪.‬‬ ‫بیشــتر شده و سرانه آب تجدیدپذیر نیز ‪ 25‬درصد کاهش پیدا‬ ‫ریشــه واحدی دارند‪ .‬پاسخ به این پرسش یک بحث کاملًًا‬
‫نشد‪ .‬یعنی در زمانی که درآمدهای ارزی ‪ 4/5‬برابر شد همه‬ ‫با در نظر گرفتن ‪ 22‬برابر شدن تورم‪ ،‬اگر منابع دولت را بررسی‬ ‫کرده اســت‪ .‬هر کدام از این آمارها بــ ‌ه تنهایی تکا ‌ندهنده و‬ ‫اقتصادی است‪ .‬قســمت دوم که در حوزه اقتصاد سیاسی‬
‫آن ارز خرج شد و در زمانی هم که این درآمدها نصف شد‪ ،‬همه‬ ‫کنیم‪،‬م ‌یبینیمکهدرآمدهاینفتیبودجه‪ 10‬برابرشدهکهنشان‬ ‫هشداردهنده اســت‪ ،‬در صورتی که امروز همه این مشکلات‬ ‫است پرداختن به این سوال است که کدام نظام انگیزشی‬
‫وارد شد‪ .‬اگر تحریم نداشتیم‪،‬‬ ‫امشرووزکنبره اخقاترزصاقداعودزتنًًاددگریحمدردومد‬ ‫م ‌یدهد نقش نفت ک ‌مرن ‌گتر شــده است‪ .‬درآمدهای مالیاتی‬ ‫با هم سر باز کرده است‪.‬‬ ‫تصمی ‌مگیرندگان ما را به این ســمت آورده است؟ یعنی‬
‫‪ 20‬هزار تومان بود‪ .‬البته تاکید‬ ‫‪ 14/7‬برابر و ســایر درآمدها نیز ‪ 9‬برابر شــده است‪ .‬بنابراین‬ ‫آمارناترازیصندو ‌قهایبازنشستگیهمبسیارنگرا ‌نکننده‬ ‫تصمی ‌مگیرند‌های که م ‌یداند اقدامش باعث ایجاد ناترازی‬
‫کنم این گزاره به این معنا نیســت که اگر تحریم برداشته شود‪،‬‬ ‫دولت به لحاظ منابع درآمدی ضعی ‌فتر شــده و در عین حال‬ ‫است‪ .‬نزدیک به ‪ 500‬هزار میلیارد تومان از بودجه سال جاری‬ ‫در بنزین میشــود‪ ،‬اما باز هم آن کار را انجام م ‌یدهد‪ ،‬چه‬
‫دعیرگرضهقانببولدب‪،‬ازقگاعشدتًًتا‬ ‫میشود‪ ،‬این مساله‬ ‫‪ 20‬هزار تومان‬ ‫نرخ ارز‬ ‫دولت بابت کسری صندو ‌قهای بازنشستگی هزینه م ‌یشود‪.‬‬ ‫مبنا و انگیز‌های دارد؟ پاسخ به این پرسش‪ ،‬ب ‌هویژه با توجه‬
‫و شوکهای طرف‬ ‫اما اگر تحریم‬ ‫نیست‪،‬‬ ‫بدهی دولت به بان ‌کهای تجاری ‪ 35‬برابر شده است‪.‬‬ ‫این رقم از ســال ‪ 90‬تا به امروز حداقل ‪ 120‬برابر شــده‪ ،‬یعنی‬ ‫به نتایج فاجعهبار این سیاســتها بسیار مهم و در راستای‬
‫قیمت ارز در همین حدود قرار میگرفت‪.‬‬ ‫تاامقگررریوهبچًًزازهیبادنراوهلسباهرابتسًًاایکبدبااارمزآنزًنام ًلشدشغهسیاستترنگیگفنتیفینتبیباااییبابسدرـودـدمرالبجتهو‪،‬یدومچجربرحهاتوبکاـیطـشبکهدهمت‪.‬داریدآمبریمیودناشاهقتاجرعتبایمونسادفعتجتهی؛ی‬ ‫متوســط رشد ســالان ‌هاش ‪ 48‬درصد اســت‪ .‬این آمار به ما‬ ‫تبیین ســازوکارهای اقتصاد سیاسی است‪ ،‬چون به انگیزه‬
‫بدهی بان ‌کها به بانک مرکزی از سال ‪ 1400‬تا پایان ‪1402‬‬ ‫دیدهشده در بودجه فقط خرج پرداخت به کسری صندوقهای‬ ‫هشدار ریزش یک بهمن عظیم از هرم سنی شاغلان م ‌یدهد‪.‬‬ ‫سیاستمداران در تصمی ‌مگیریهای اقتصادی مرتبط است‪.‬‬
‫بازنشستگی میشود‪ .‬عدد بعدی مربوط به نرخ ارز است که از‬ ‫در تبیین ســازوکارهای اقتصادی محدود به قواعد درون‬
‫ســال ‪ 1390‬تاکنون ‪ 60‬برابر شده‪ ،‬یعنی ب ‌ه طور متوسط سالانه‬ ‫اقتصاد هستیم‪ ،‬اما در تبیین سازوکارهای اقتصاد سیاسی‬
‫ا‪1‬ف‪4‬زایدرشصپیددراشکـنـددقکارعدهدتًاًا بسایتد‪.‬کاگمتررقارزار‪2‬ب‪2‬وبدرنابررخماریز بشـراـسدا‪ ،‬امساتنوررمخ‬ ‫به ناچار به عوامل برو ‌ناقتصادی هم باید بپردازیم که بحثی‬
‫رشــد ارز بسیار بیشتر اســت‪ .‬دلیل این جهش رشد این است‬ ‫مجزاســت و درحال حاضر صرفًاً به قواعد درو ‌ناقتصادی‬
‫که ســمت عرضه ارز به خاطر تحریم دچار شــوکهای بسیار‬
‫بزرگی شده است‪ .‬درآمدهای دلاری نفتی کشور نسبت به سال‬ ‫میپردازیم‪.‬‬
‫‪ 1390‬یکسوم شــده و کل درآمدهای ارزی کشور به کمتر از‬
‫به‌طور متوسط ســالی ‪ 115‬درصد رشد کرده است‪ .‬این رشد‬ ‫نصف تقلیل پیدا کرده است‪ .‬به اضافه اینکه‪ ،‬خروج سرمایه نیز‬ ‫در این مدت یارانه کالای اساســی ‪ 30‬برابر شــده است‪ .‬این‬
‫بســیار زیاد و عجیب اســت‪ .‬همچنین متوسط رشد سالانه‬ ‫بسیار بیشتر شده و درحالی که در سمت عرضه کاهش داشتیم‪،‬‬ ‫ارقام را با ‪ 22‬برابر شدن سطح عمومی قیم ‌تها مقایسه کنید‪.‬‬
‫مصرف بنزین در دنیا یک درصد اســت‪ .‬این رقم ســا ‌لها در‬ ‫تقاضای ارز تحت تاثیر رشــد بالای نقدینگی و تمرکز تقاضای‬ ‫به این معنی که ارقامی با رشد کمتر از ‪ 22‬برابر بیانگر کاهش‬
‫کشور ما ‪ 6‬درصد بوده‪ ،‬اما از ‪ 1400‬تا به امروز به ‪ 15‬درصد در‬ ‫ایجاد شده بر محدودترین منبع یعنی ارز‪ ،‬با شدتی بیش از سایر‬ ‫قدرت خرید و ضعی ‌فتر شــدن نسبی است و برعکس‪ .‬یک‬
‫ســال افزایش یافته است‪ .‬یعنی مصرف بنزین در کمتر از پنج‬ ‫آمار بســیار مه ‌متر به ما نشــان م ‌یدهد که در این بازه‪ ،‬سطح‬
‫سال دو برابر م ‌یشود و اگر اکنون‪ 120‬میلیون لیتر در روز بنزین‬ ‫اقلام رشد کرده است‪.‬‬ ‫عمومی قیم ‌تها ‪ 22‬برابر شــده‪ ،‬درحالی کــه پرداخ ‌تهای‬
‫مصرفم ‌یکنیم‪،‬باهمیننرخرشد‪،‬پنجسالدیگر‪ 240‬میلیون‬ ‫هزین ‌های دولت‪ ،‬یعنی خدماتی شــامل بازنشســتگی و یارانه‬
‫بلیرتاریدترولریودزایمنصمرقفدارخبونازهییمندواجشـوـد نتد‪،‬ارددروحاالسیا کسـهـ ًاهیمنچطظقرفییتهمی‬ ‫کالاهای اساســی و ‪ ...‬تنها ‪ 13‬برابر شــده اســت که نشان‬
‫م ‌یدهد دولت در اقتصاد ما بسیار ضعیف و ناتوان شده است‪.‬‬
‫نیست که این میزان ظرفیت تولید بنزین ایجاد شود‪.‬‬ ‫همچنین مقایســه کنید که ســرمای ‌هگذاری دولتی فقط ‪8/5‬‬
‫ناترازی برق در پیک‪ ،‬از ‪ 8‬هزار مگاوات به ‪ ،12‬بعد به ‪ 15‬و‬ ‫برابر شــده که این هم بیانگر ســطح اندک سرمای ‌هگذاری در‬
‫در نهایت ‪ 18‬هزار مگاوات رسیده است‪ .‬همچنین درحالی‌که‬ ‫زیرساخ ‌تهاست‪.‬‬
‫مصرف انرژی ‪ 60‬درصد رشد کرده‪ ،‬کل تولید ناخالص داخلی‬ ‫همانطور که گفته شــد‪ ،‬تورم انباشته از سال ‪ 90‬تاکنون در‬
‫تنها ‪ 17‬درصد رشد داشته است‪ .‬یعنی بخش زیادی از انرژی‬ ‫معنی‬ ‫بمثرالب ًار‪،‬شکادلانی میتکوهسـدـرطساقیلم‪‌90‬ت‪3‬ها‪،1‬من‪0‬ع‪10‬کهزسارشتودهم‪،‬ا بنهباویدهن‬ ‫‪22‬‬
‫در کشور ما برای تولید مصرف نم ‌یشود‪.‬‬ ‫امروز‬ ‫که‬