Page 8 - 10-06-1403-1776 Sazandegi
P. 8
بررسی رویدادهای تاریخیحافظه سال هفتم شماره 1776 08
شنبه 10شهریور 1403
توزیع :نشر گستر امروز61933000 : سازندگی :روزنام هسیاسیواجتماعی صاحبامتیاز:حزبکارگزارانسازندگیایران مدیرمسئول:سیدافضلموسوی سردبیر:اکبرمنتجبی عکس :رضا معطریان مدیرهنری :رضا دول تزاده
زیرنظرشورایسیاستگذاری:سیدحسینمرعشی(رئیس) ،محمدعطریانفر،محمدقوچانی،علیهاشمی،سیدعلیرضاسیاس یراد،امیراقتناعی
ویراستار :سعیده آرینفر حروفچین :مجتبی دیدگر نشانی :تهران ،پاسداران ،نگارستان پنجم ،پلاک ، 8تلفن 22841262 :چاپ :امید نشر ایرانیان88537168 -9 :
تقویم معمای 45ساله کارنامه :خاطرات هاشمی 1380
روزی که ایران را تقسیم کردند قریب به پنج دهه از ناپدید شدن سیدموسی صدر و همراهانش در لیبی گذشت
درباره قرار داد 1907در سنپترزبورگ چند ساعت کوتاه از این آد مربایی ،شماری راه خــود را رفته که در ســفر آخر با قذافی نیره خادمی افراطدراختلاف 076
از ماموران سرویس اطلاعات لیبی به هتل دیدار میکند و قذافی او را مورد مؤاخذه قرار
هشتمین روز شهریور1286 الشــاطی آمده ،لباسهای امام موسی صدر م یدهد و همین موجب مشاجره و در نهایت گروه تاریخ
روزی اســت کــه دو دولت و همراهان و نیز گذرنامههای آنها را با خود دستور قتل میشود .پرویز ثابتی هم روایتی
انگلیــس و روســیه در بردند .هانیبال نام دو فردی را که لباسهای مشــابه دارد ،اگرچه فاطمــه صدرعاملی، ماجرای ناپدید شدن سیدموسی صدر با سهشنبه 5تیر
سنپترزبورگ ،دور یک میز مذهبی امام موسی صدر و شیخ یعقوب را به خواهرزاده موسی صدر ادعای دریافت پول دو همراهش محمد یعقــوب ،از روحانیون
نشستند و ذیل قرارداد1907 تن کرده بودند و دیگری که با لباس شخصی لبنانی و عباس بدرالدیــن ،روزنامهنگار در دیدار با سفیر آلمان
دربــاره اراضی ایران تصمیم گرفتند و آن را به ســه منطقه ســوار بر هواپیمای آل ایتالیا شــدند ،اعلام را رد کرده است. آقــاى على رحمانى ،محافظ ســابقم را دیدم.
تقسیم کردند .بخش اول ،منطقه تحت نفوذ روسیه بود که کرد .آنها بــا اســتفاده از گذرنامههای این جریــان دیدار با دیکتاتور ســابق لیبی هنوز دچار آثار شیمیایىشــدن در جنگ شده است؛ از
از قصرشیرین آغاز میشد با گذر از اصفهان و یزد و خواف افراد ربوده‌شــده از طرابلس عازم رم شدند، Wدر دیدار چه گذشت؟ هم همچون رازی ســر به مهر است؛ رازی
و به مرز روسیه و افغانستان م یرسید ،بخش دوم ،مربوط بعد از آن در یکــی از هتلها اتاق گرفتند و که با ســخنان تازه پســر قذافــی وارد فاز ری هاش خون مى‌رود .بــه اوگفت هاند که چند نقطه
به منطقه نفوذ انگلســتان بود کــه از ناحیه گزیک در مرز روز بعد لباسهــا و گذرنامههای خود را در صدر ســاعتی قبل از دیدار با قذافی هم ســیاه در ریه بوده که بزرگتر شــده و خون تراوش
افغانستان آغاز و با پشــت سر گذاشتن بیرجند و کرمان، هتل به جای گذاشته با گذرنامههای اصلی در هتلــی در طرابلس دیده شــد ،ولی پس جدیدی شده است 46 .سال از آن روزی که مىشــود .احســاس مى‌کند ،به پایــان عمر خود
به بندرعباس م یرســید و بخش ســوم منطقه بیطرف و خود بــه طرابلس بازگشــتند» .هانیبال به از جلســه با قذافی ،از او خبری نیست .با میخواســت با این دو نفر ،لیبی را به قصد
میــان دو منطقه تحت نفوذ .برآینــد کلی تعهدات طرفین بازجویان خود گفته بود که عبدالسلام جلود وجــود ادعای دولت لیبــی مبنی بر خروج ایتالیا ترک کند ،میگذرد؛ روزی که مهمانان نزدیک مىشــود ،ولى روحیه خوبى دارد .معتقد
ایــن بود که دولتهای طرف ،فراتــر از این خطوط مرزی مسئول اصلی اختفای موسی صدر است و بدون مشــکل پرواز حامل صدر به ایتالیا، اســت ،معالجه در داخل و خارج فرقى نمىکند؛
از امتیازهای سیاسی و اقتصادی صرفنظر کنند .تصمیم پدرش مسئولیت مالی این پرونده و پرداخت ولی هیچ کدام از خدمه پرواز ،حضور او در معمر قذافی ناپدید شدند. خیلى متأثر شدم.
انگلستان و روسیه درباره ایران محرمانه بود و دولت ایران خســارت به خانواه صــدر را پذیرفته بود. هواپیما را تایید نکردند .هنوز معلوم نیست در از شهریور ســال 1357گمان هزن یهای
تا چند هفته پس از قرارداد ،از آن اطلاعی نداشــت .بعد البته برخی ادعاهای پســر قذافی رد شده و جلســه این دو نفر چه گذشته است اما یک زیادی در ای نباره شکل گرفته است .پلیس [آقــای رودیگــر رایلز] ،ســفیر آلمــان آمد.
از انتشار قرار داد هم چندان کسی به آن اعتراضی نداشت گفته میشود که هنوز هم پاسپورت صدر در روایت از کشــته شدن تصادفی او در جریان ماجراى آقــاى رحمانى را به او گفتم و تأکید کردم
و فقط در مجلس شــورای ملی برخــی نمایندگان درباره سفارت لبنان در لیبی است .نقل قول دیگری ضر بوشتم حکایت دارد روایت دیگر از قتل ایتالیا ،مقامــات لبنان و حتی واتیکان ورود کــه آلمان ،در تجهیــز بعث عراق بــه سلاحهاى
آن صحبت کردند و دیدگاههایشــان را مطــرح کردند اما هم از قاضی حســن شــامی، موسی صدر و همراهانش با دستور مستقیم صدر به خــاک این کشــور را رد کرد‌هاند و
واکنــش در دولت کمی جدیتر بود و ســه تن از مقامات رئیس کمیته رسمی دولت لبنان قذافی حکایت دارد .با وجود این روای تها در مقابل دادگاهــی در ایتالیا تایید کرده که شــیمیایى [در جنگ عراق با ایران] ،مقصر است
وزارت امور خارجه نسبت به آن انتقاد کرده و سپس استعفا هم وجود دارد که در یادداشت و با تجربههایىکه در معالجه مصدومان شــیمیایى
دادند؛ میرزا مهدیخان علایی ،وزیر مختار ایران در لندن، حمیــد قزوینی ،نویســنده و نزدیکان این روحانی شیعه سال گذشته هم پــس از ورود به خاک ایتالیــا به طور کامل جنــگ جهانــى دوم دارد ،باید با کمــک مؤثر به
مرتضیخان ممتازالملک ،وزیرمختــار ایران در آمریکا و کارشناس تاریخ شفاهی ،انتقال اعلام کردنــد؛ هنوز در لیبی و در قید حیات مفقود شده است .در کنار تمام گمان هزن یها
میرزا ملکمخان ،وزیرمختار ایران. صدر به پایگاه هوایی «ســبها» دو فــرض دیگر وجــود دارد؛ معالجه مصدومان شــیمیایى ایــران ،گناه خود را
این قرارداد به ســرعت بر جنبش مشروطهخواهان را تایید میکند .قاضی حســن است. جبران کند و تذکر دادم ،این روزها تعداد زیادى از
ایرانی اثر گذاشــت و دولت انگلیس که تــا پیش از آن شامی ،سخنگوی کمیته رسمی سیدموسی صدر پس از درگیری مصدومان درگذشت هاند و هر شهادت ،مثل بمبى در
حامی مشروطهخواهان بود دست دولت روسیه را برای پیگیری پرونده امام موسیصدر Wدلایل نزدیکان در رد کشته شدن صدر لفظی توسط قذافی کشته شده
سرکوب این جنبش تازهنفس ایران باز گذاشت ،بنابراین معتقد است که هنوز شاهدی بر و فرض دیگری کــه از حضور روابط ایران و آلمان است؛ چون مردم ایران مى‌داند،
در تبریز و رشت سرکوب مستمر مشروطهخواهان شدت فوت او وجود ندارد و در نهایت حورا صدر ،دختر موسی صدر همچنان آلمــان به عراق کمــک کرده اســت .پذیرفت که
گرفــت؛ مجلس ایران به توپ بســته شــد و بحثهای شاید در یک محل ناشناخته به میگوید :پسرش هانیبال قذافی که ۸سال اداورددر .ازنخدایرً‌ناههــماسیـلـیبخنیانحپکاسیــتر شرکتهاى آلمانى ،برخلاف سیاست آلمان ،کمک
مرتبط با اخراج مورگان شوســتر ،مستشــار آمریکایی او برسند یا در یک بیمارستان یا است در لبنان زندانی بود ،در بازجوییهایش فنى به عراق براى ساخت سلاح شیمیایى کرد‌هاند
در ایران شــکل گرفت .از ســوی دیگر ،این قرارداد در به قاضــی پرونده گفته کــه از این موضوع معمر قذافــی ،وئــام وهاب، و مجازات هم شد‌هاند .قول داد که از تجربه آلمان،
سیاست خارجی ایران ،وابستگی شــدیدی را به همراه نزدیک قبیله. اطلاع دارد .او در مصاحبه با با ایسنا ،توضیح رئیس حزب توحید عربی لبنان
آورد به طــوری که حتی اعلام بی طرفی ایران در جریان داده است« :برخی از اطلاعاتی که هانیبال در یک برنامه تلویزیونی ،ماجرا براى مداوا استفاده شود .گفتم ،دادگاه میکونوس و
جنگ جهانی اول نتوانست از ورود نیروهای عثمانی به Wموسی صدر از ایران تا قذافی افشــا کرده با مجموعه اطلاعاتی که کنفرانس برلین ،در روابط نقش تخریبى داشــته و
مرزهای غربی خاک ایران جلوگیری کند و انگلیسیها لبنان پیــش از این کمیته پیگیری جمعآوری کرده مظراهحلرًاــکهلیتـدـاایز‌هنامیعمکارددهر را وارد آمریکایىها در این اقدام آلمان ،مؤثر بود‌هاند.
و روسها شــمار نظامیان خود در این مناطق را افزایش بود همخوانی دارد؛ ازجملــه اینکه امام در است و آقاى [ســیدمحمد] اصغرى ،ســفیر ایران در
دادنــد و اســتقلال ایران ب هعنــوان بخشــی از صحنه موسیصدردر سال ۱۹۲۸در ابتدا از ســال ۱۹۷۸تا ســال ۱۹۸۲در یک دستان وئام وهاب ،وزیر اسبق
کشمکشبی نالملل،نقضشد. قم ایران در خانواد‌های از رهبران ویلا در منطقــه جنــزور در حومه طرابلس محیط زیســت لبنان است .او بلغارســتان آمد .از اوضاع کشــور و ضعف دولت
در این دوره اما شــرایط خاص ایران در نوشــتههای مذهبی شــیعه به دنیــا آمد و در زندانی بوده است» .هانیبال گفته بود :وقتی در حل مشــکلات بیکارى و اقتصادى و سیاسى،
اروپاییــان در زمــان قاجــار ،ب هخصــوص دولتمردان و 32ســالگی به لبنان رفت و بعد سوار هواپیما شدم همه اطلاعات را میگویم گفته است که اطلاعاتی درباره اظهارنگرانىکرد و از وزارت اطلاعات در مورد نشر
سفرنامهنویسان به جا ماند .سسیل آرتور اسپرین گرایس، از حدود یک دهه رهبر نخستین و به شــما میگویم که به دنبال چه کسی و سرنوشــت امام موسی صدر در
دیپلمات انگلیسی و دبیر دوم ســفارت انگلیس در تهران مجلــس اعلای شــیعیان لبنان کسانی برای مشخص کردن وضعیت پرونده اختیــار دارد و ایــن اطلاعات اتها‌م نادرست از او و عدم جبران ،شکایت نمود.
در بخش سوم ســفرنام هاش آورده« :مضمون این قرارداد شد .جنبش محرومان را شکل داد؛ جنبشی بروید؟ طبق اطلاعات اعلام شــده از سوی عصر خانوادههاى شــهداى هفــت تیر آمدند.
[ ]۱۹۰۷که به حقیقت تقســیم کردن ایران به مناطق نفوذ که در کنار توجه به بهبــود اوضاع اقتصادی یک منبع آ گاه قضائی که در الشر قالاوسط را در جریــان دیدارش با معمر آقاى [اســماعیل] فردوســىپور[ ،رئیس ســتاد
اقتصادی بود ،احساســات عامه را در ایــران جریح هدار و اجتماعی شــیعیان بعلبک و جنوب لبنان، آمده است« :روز ۳۱اوت ۱۹۷۸خودرویی قذافی به دست آورده است ،اما
آکنرکده،ابزهطخرصـفـدوولصتاهزاایینذجینهفعترکسهــمتمًًانبقهـایـرراارنداابدلپایغ شش اوزد خالی از اهداف سیاســی هم نبود .او در طول به هتل الشــاطی طرابلس آمد تا امام موسی برای جلوگیری از مواجه شدن با بزرگداشــت حادثه هفتم تیر] گزارش داد و من در
در مطبوعات انگلســتان و روسیه منتشر شد!» او در نامه دورانی که در لبنان حضور داشــت ،کوشــید صــدر را برای دیدار با معمر قذافی ببرد و از مورد نقش این شــهدا و پیــروزى انقلاب وکمک
دیگری به ســر ادوارد گری ،وزیــر خارجه وقت انگلیس تا جامعه شــیعه را در این کشور سامان دهد آن لحظه به بعد دیگر وی ناپدید شد .بعد از مشکل نتوانسته این اطلاعات را شــهادت آنهــا در تثبیت انــقلاب ،صحبتکردم.
با هشــدار درباره ذهنیت منفی ایرانیــان درباره انگلیس و و به همین جهت با ســران کشورهای دیگر فاش کند .در تایید این سخنان
روســیه پس از عقد این قرارداد مینویسد« :با بسته شدن ازجمله ایران و لیبی و ســوریه رایزنیهایی را پســر چهــارم قذافــی چندی آقــاى [اصغــر] آبخضــر[ ،قائممقام شــورای
این پیمان ،اشــکالات سیاســ یتان با روسیه تا حدی رفع انجام م یداد .ســيدمحمد صــدر ،برادرزاده هماهنگــی تبلیغات اسلامی] ،از فرزندان شــهید
شده اســت اما به حســب وظیف های که دارم باید هشدار امام موســی صدر و عضو مجمع تشــخيص پیش در گف توگو با خبرگزاری بهشتى شکایت کرد که حسابشــان را از مراسم
بدهم که اشکالات ناشی از روابطمان با روسها در تهران، در این باره میگوید« :یكی از سياســتهای «نووســتی» از بازپــرس قضایــی پرونده
تازه در شــرف آغاز اســت و پس از تجربــه مراکش هیچ شــاه اين بود كه خود را ب هعنوان شاه شيعيان سیدموسی صدر خواســته بود که اظهارات رســمى جدا کرد‌هاند و در حســینیه ارشاد مراسم
نیازیبهتوضیحنیســت کهچراایرانیان شروعبهتحریک معرفی میكرد و بر همين اســاس به شيعيان گرفت هاند و افــراد نابــاب را دعو تکرد‌هاند .آقاى
بــرای برانگیختن افکار عمومی علیه ایــن پیمان کرد‌هاند در كشورهای مختلف كمکهايی میكرد». «وئام وهاب» ،وزیر اســبق محیط زیست [جواد] اژ‌هاى[ ،رئیس هیأت امنای ســازمان ملی
که دامن هاش ممکن اســت ب هنحوی خطرناک گســترش اینکه آیــا صدر با انقلاب ایــران همراه بود یا لبنــان را« ،اطلاعات» دربــاره این پرونده
یابد .منظورم این اســت که اوضا عواحوال آتی ایران برای خیر؟ سوالی است که هرازچندگاهی پرسیده تلقی کند و به اطلاعاتی که او در اختیار دارد پرورش استعدادهای درخشان] ،از احتمال حذف
انگلیســیها که منافع مهمی در این کشــور دارند ممکن میشود و در این میان برخی به آن پاسخ منفی برنامههاى استعدادهاى درخشان گلهکرد.
است خطرناک باشــد .از اثرات بسته شدن این پیمان در م یدهند .چند ســال قبل مطلبــی به نقل از گوش دهد .هانیبال یکی از فرزندان دیکتاتور آقاى اصغر ابراهیمى[ ،مدیرعامل سابق شرکت
ادذیورهادننوپلمستسـاـرلزوبمانسساتهنو ااینشراگدلنینقو ارسافبرغاداانطدنًًسااتباخهیننرنقباجیشدهًًدامغشعافتهلقکدتهکشهرددد‌هفا.نمدشرکادهمز آي تالله موسویخويينیها منتشر شد ،مبنی لیبی است که در سال 2015توسط یک گروه
بین بردن حکومت مشروطه است ،موافقند و این قرارداد بر اینکه رفتار ظاهری صدر نشان از همراهی با ناشناس مســلح در لبنان ربوده شد تا شاید مترو] ،از ســازمان گســترش [و نوسازی صنایع
را به این منظور بســت هاند که پس از سقوط نظام مشروطه انقلاب نداشت اما برادرزاده امام موسی صدر ایران] آمد.گزارشى از طرحهاى تحقیقاتى داد و از
هرکدام به سهم مورد نظر خود دست یابند». این برداشتها را مطابق با واقعيت نم یداند، به اطلاعاتی درباره سرنوشــت این روحانی [آقای اســحاق جهانگیری] ،وزیر صنایع شکایت
ولی به هر ترتیب نامهنگاریهایی میان شاه و پیصدـاـکدننردو .اهومپریاهانش ازشایانصال ًعاتلریابیف شیعه دست
رهبر شــیعان لبنان برای دریافت کمک مالی کرده بود که کرد.گفــت ،او هیأتــی را براى اصلاح ســاختار
وجود داشته و در کتاب خاطرات اسدالله علم سازمان گسترش مأمورکرده و مىخواهند سازمان
را ترک نکردند و او در منطقه جنزور اقامت را محــدود کننــد ،نیز حکم آقاى [اکبــر] ترکان،
هم به آن اشاراتی شده است. اجباری داشته است.
[رئیس ســازمان گســترش] را بعد از ادغام هنوز
نداد‌هاند و استمداد کرد.
Wچرای سفر به لیبی شــب ،میهمان رهبــرى بودم .در مــورد آثار
جــواب نامه آقــاى [مهدی] کروبــى[ ،رئیس
سیدموسی صدر ،سوم شهریور سال 57 مجلس] ،با تفسیر عق بنشینى و تضعیف روحیه
به دعوت معمر قذافی وارد خاک لیبی شد. دوستان ایشان ،صحبت شد .ایشان قبول ندارند
آی تالله طاهریخرمآبادی در خاطرات خود مووتذفیانحهــآنهاص،خنوهاایهتًًدا وگفتند ،باعث کمشدن فشار
از هدف این ســفر گفته و به این نکته اشاره شــد ،ب ه علاوه چون تحقیق
کرده اســت که در پی این بود که سه جناح، مشــروط به اجــازه رهبرى خواهد بــود ،فرقى
یعنــی ســوریه ،لیبی و مصر را بــه یکدیگر نمىکند؛ ولی قبــول دارند که برخلاف پیشبینى
نزدیک کند ،چراکه معتقد بود ،نزدیک شدن ایشان ،چپها بعد از انتخابات ،حالت تهاجمى
این سه کشــور ،در انقلاب ایران تاثیر دارد. گرفت هاند .فکر مىکردند که چپ از موضع ضعف
منصور قدر ،ســفیر ایران در لبنان اما گفته عمل خواهد کرد.
است که قذافی به دلیل پرداخت پولهایی که
به صدر داده از او انتظاراتی داشــته اما صدر
