Page 4 - 17-06-1403-1778 Sazandegi
P. 4
تاز‌ههای ادبیات و هنرکافه سال هفتم شماره 1778 04
شنبه 17شهریور1403
طبقه مذهبیون مرفه دریچه :تحلیل عادات
تمایز و امتیاز تحلیل و آسیبشناسی مدارس غیرانتفاعی مذهبی دخترانه از منظر عدالت اجتماعی است قرعهکشی به جای کارآفرینی
در نگاهــی کلی ،مصاحب هشــوندگان علــت بیعدالتی در جامعه شرایطیدی ندارانتبدیلبهمصرفکنندگانیمیشوندکهمحتویاتدینی امســال در میان ۳۰نفر نخســت پذیرفتهشــدگان کنکور دانشگاه روشهای نامطلوب کسب ثروت در شرایط بحرانی
را نظام اقتصادی -سیاســی م یدانند اما مصاحبهکننده این کلیشه را را بنا بر ســلیقۀ خود انتخاب میکنند« :بیش از آنکه دین مســئولیت گروههــای ریاضی ،تجربی ،انســانی و هنر ،تنها یــک نفر از مدارس
که القای والدین و مدرســه است با طرح پرسشهای چالشی دیگری هدایت و تعیین شیوۀ زیست افراد را بر عهده داشته باشد ،شیوۀ زیستن دولتی اســت .این عدد چنان تکا ندهنده است که رئی سجمهور هم در حسن محرابی
میشــکند؛ وقتی پس از ارائۀ تعاریف انتزاعــی از بایدهای جامع های گف توگوی تلویزیونی به آن واکنش نشــان م یدهــد« :نباید هیچکس
ایــدهآل و مجموعه عوامل ب هزعم آنان موثر در بیعدالتی ،آنان را وادار آ نها تعیینکنندۀ تعاریفشان از دی نداری میگردد( ».ص )۱۱۵ پژوهشگر
میســازد تا دربارۀ شــانس راهیابی به مدارس غیرانتقاعی اسلامی و مفهوم شأن چنین کارکردی برای این افراد برآمده از خانوادههای ب هخاطر بیپولی ،آموزش خوب نبیند».
نقش چنین مدارســی در ایجاد نابرابری بگویند« :در مجموع به نظر مذهبــی دارد که ب هرغــم زیســتن در حکومت مذهبــی و مدعی انتقا د دانشآموختگان مدارس دولتی به نابرابری آموزشی موضوعی در هفتههای اخیر بسیاری از شهروندان هدف بمباران پیامکی
م یرســد اغلب افراد مورد مصاحبه بهطــور آ گاهانه ،قضاوت دربارۀ عدالتپروری ،احســاس «اقلیتبودگی» دارنــد و ناچارند به کنج دیرینه و گسترده است اما اگر بپرسیم در سوی مقابل ،دانشآموختگان ازســویبان کهایکشــورقرارگرفتندکهآنانراتشویقم یکرد
منصفانــه بودن یا نبودن تحصیل در این مــدارس را به نقش مدارس و عزلت مدارس غیرانتفاعی مذهبی مرفه پناه ببرند تا از تودۀ غیرمذهبی مدارس غیرانتفاعی برابری و نابرابری را چگونه میفهمند ،ماجرا جالب مقدارپولموجوددرحسا بشانراافزایشدهندتابتوانندمشمول
امزیزداانورشیهردیربۀادررۀیناقفتیشتانوتسخاطآبنگهراوخورادب (طۀخانخوواددبها)مکدهارعمسًاتًلقبلایعلدثاتدندادوتما و کمبرخوردار دور شوند .اینکه این افراد در خروج از مدرسه و ورود خواهد شــد .این کاری است که غزاله چیتساز ،دانشآموختۀ یکی از لطفبانکقراربگیرند؛یعنیبانکبهآ نهامبلغیبهعنوانکمک
حیات این مدارس میگردد و توجه به حضور دیگری کمتر برخوردار و به دانشگاه ،چه احساسی از مواجهه با «دیگری»های جامعه دارند همین مدارس و کارشناس یارشــد علوم اجتماعی در پایاننام ه و کتاب و وام بدهد تا با آن مبلغ در ثبتنام قرعهکشی خرید خودرو شرکت
ناتوانی او در ورود به این مدارس طفره روند( ».ص )۱۳۵ در فصل سوم بررسی شده است« :عد‌های دیگر از آ نها در مواجهه با خود با عنوان «تمایز و امتیاز :پژوهشــی در مدارس غیرانتفاعی مذهبی کنند! تا پیش از ارسال چنین پیامکهایی میتوانستیم مدعی شویم
در اینجاســت که آموزههای مذهبــی در قالب تقدیرگرایی به دیگریدردانشگاه،نهتنهاناراضیوب هدنبالکسبتأییدازسویآنان دخترانه» بدان پرداخته اســت .البته با تمرکز روی مدارس غیرانتفاعی مردم فکر میکنند در وضعیت شکننده و ناامن اقتصادی قرار دارند
کمک مصاحبهشوندگان میآید تا این تناقض را توجیه کنند« :با نیســتند بلکه در مقایسه با دیگری از شیوۀ اندیشیدن و زیستن خود مذهبی و دخترانۀ مشهور در تهران با گرایشات متفاوت مذهبی و سیاسی اما با ارسال این پیام روشن شده که به صورت رسمی بانکها اعلام
پیش کشیدن پای حکمت خداوند در ایجاد ارتباط میان استحقاق رضایت دارند و آن را مرهون تحصیل در مدارس غیرانتفاعی اسلامی -پنج دبیرستان طلوع ،شکوفه ،فضیلت ،ستوده و راهشایستگان -و با میکنند ،مشکلات اقتصادی وجود دارد و با در باغ سبز نشان دادن
افراد و مفهوم عدالت ،با ب هرسمیت شناختن تقدیرگرایی ،حکم به و پــرورش در آن محیط م یداننــد .از نظر آنها مــدارس اسلامی میخواهند آنها را از این تنگنا نجــات دهند .البته با این اقدام به
منصفان هبودن بهرهمندی از امکانات و خدمات در چنین مدارسی موجبات تمایز آنها از دیگری را فراهم میکند ،تمایزی که در نتیجۀ تکنیکمصاحبههاینیمهعمیق. صورت رسمی مردم را به یک واسطه برای خرید و فروش خودرو
م یدهند( ».ص )۱۵۰ تحصیل در یک نظام مبتنی بر منزلت پدیدار میشــود بهخصوص بر نو یسنده برای انتخاب این مدارس هم به تجربۀ ز یستۀ خود تکیه کرده
نویســنده در فصل ششــم ایــن رفتــار توجیهگرایانه را بــا مفهوم اساس احســاس برتری از نظر علمی ،شخصیتی و مذهبی ،باعث و هم نیمنگاهی به تاریخچۀ مدارس غیرانتقاعی اسلامی داشــته است تبدیلمیکنند.
«عاد تواره»(هابیتوس)بوردیووباتعبیر«طبقۀت نآسایدینی»(ملهم ایجاد خودخوشــنودی این دانشآموزان در مواجهــه با دیگری در (فصل اول) تا «مدارس غیرانتقاعی اسلامی بهمثابۀ قلمروی متدینین» از ابتدای شکلگیری تمدن مشخص شده ،اقتصاد یک حوزۀ
از مفهوم تورشــتاین وبلن) که اشاره به مصرف تظاهری در دانشآموزان را واکاوی کند؛ جایی که «ز یست مرفهانه» در آمیزش با محیط اسلامی مهم رفتار انسانی است و انسانها عامل مهمی در اقتصاد هستند.
مذهبی مرفه دارد ،تبیین میکند« :با وجود این هویت شکل گرفته مبتنی دانشگاه میگردد( ».صص )۹۴-۹۵ مدرسه ،بازتولید میشود (فصل دوم) چراکه به دانشآموز و خانواد‌هاش در دوران جدید هم که علم روانشناســی اقتصادی شکل گرفته؛
بر تعلق آنها به یک طبقۀ تنآسای دینی ،همچنان نقش تعیینکنندهتری فصل پنجم با عنوان «احســاس عدالــت و مدارس غیرانتفاعی القا میشــود که «فقر عامل انحراف است» جمل های تکا ندهنده که از روانشناسان عنوان میکنند( :الف) اقتصاد به شدت بر زندگی افراد
در چگونگی رویارویی آنان با شــرایط جدید دارد .به این ترتیب زمانی اسلامی بهمثابۀ ســاختاری نابرابرســاز» مفهوم عدالت را در ذهن یکــی از بنیانگذاران معمم مدارس مذهبــی دوران پیش از انقلاب نقل در سطح روانشناختی احساسات ،افکار و رفتار تأثیر م یگذارد.
که آنها در مقام داوری قرار میگیرند این عاد توارههای مرفهانه است مصاحبهشوندگان بر اساس اصل مساوات ،اصل شایستگی و اصل ب) بنابراین احساســات ،افکار و رفتار افراد آن چیزی اســت که
که چارچوب کنشــی و تفســیری آنها را تعریف میکند و آنها را بر آن انصاف میسنجد .پژوهشگر پس از این ارزیابی انتزاعی در سطحی میشود ،گواهی است بر این مدعا. زندگی اقتصادی آنان را میسازد .بدین ترتیب هر حرکت اقتصادی
م یدارد تا با بازگشــت به ارزشهای درون ی شد‌های که ناشی از حضور عینیتر ،پرســشهایی با نگاهی به جامعۀ ایران دربارۀ تحقق یا عدم اما ســوی دیگر این ماجــرا ،کنارهگیری مذهبیــون مرفه از تودۀ
طولانیمدت در فضای انحصاری مدارس غیرانتفاعی اسلامی اســت، تحقق عدالت ،مطرح و پاسخها را تحلیل کرده است« :وجود تبعیض مردم اســت که بــاور دارند ،فرزنــدان آنان تنها در چنین مدارســی بهصورتبنیادین،هویتانسانهاراهدفقرارم یدهد.
جایگاه خود نســبت به دیگــری در جامعه را بازتعریــف کنند .زیرا در در جامعه پرتکرارترین عاملی است که از نظر این افراد به بیعدالتی بایــد درس بخوانند .ایــن تعریف «دیگــری» و فاصلهگذاری با او امروزه بدبینی گسترده در میان مردم وجود دارد مبنی بر ای نکه
مقایسه با معرفتهای جدید ،معرفتهای پیشینی با وجود عدم کارایی م یانجامد و در قالب پارتی و ســهمیههای مختلف به چشم میآید. (ص )۷۲در نهایــت بــه چیزی م یانجامد که محیط شــک لگیری عل یرغمشاخصهاییکهاقتصادقویرانشانم یدهند،آنانعدم
درشرایطجدیدهمچناناطمینانبخشترهستندوامکانیکدی نداری در جهان ذهنی افراد مورد مصاحبه که تازه ســد کنکور را شــکانده «زیستگلخان های»م یداند«:تجربۀتحصیلدرمدارسغیرانتفاعی ارتبــاط بین معیارهای اقتصادی مانند مخارج ،تورم و بیکاری که
آســای شطلبانه در عین بهرهمندی از موقعیت اقتصادی باثبات را برای و موفق به ورود به دانشــگاه شد‌هاند ،ســهمیۀ هیأت علمی یکی از اسلامی یعنی دور نگاه‌داشته شــدن از واقعیتهای جامعه در یک منفی هســتند را با درآمد که باید مثبت باشد ،احساس میکنند.
آنها فراهم میکند .به این ترتیب ارزشهای پیشــینی و تهنشس ت شده ناجوانمردانهترین تبعیضهاســت .از نظر آنها چنین تبعیضهایی محیط انحصاری که دانشآموزان در آن کسی جز افراد شبیه به خود در چنین شــرایطی حرکاتگیجکنند‌های مانند ایناقدام و پیامک
به آنها کمک میکند تا بهرهمندیشــان از قدرت و امتیازهای ناشی از مانع از ایجاد شــرایط برابر و یکســان میان همۀ افراد برای ورود به را نمیبینند .آنها حالا در مواجهه بــا واقعیتهای جهان بیرون و فرســتادن برای خریــد خودروهای احتمالی کار درســتی به نظر
موقعیت اجتماعیشان را توجیه کنند( ».ص )۱۵۱و در نهایت با نگاهی عــدم توانایی در درک موقعیت جدید و آدمهای جدیِِد این موقعیت، نم یرسد .در واقع جوامع زمانی که به راهحلهایی برای مشکلاتی
تاریخــی به کارکرد مدارس غیرانتفاعی مذهبی در مقایســه با کارکرد و دانشگاههای باکیفی تتر کشور میشود( ».ص)۱۳۰ احســاس ضع ف میکنند و از مدرسه و این شــیوۀ پرورش رضایت که در مســیر توســعه با آن مواجه میشوند به ســوی متفکران و
کژکارکرد کنونی آن نتیجه میگیرد« :مدرســۀ غیرانتفاعی اسلامی ابتدا پژو نهششریآردمرام/د۰تار۷غم۱زااسلیصهغفزیچحرایهون/تتاف۰امس۰اعت۲زییاهازازسرلاتمومیادنخترانه ندارند .این مشارکتکنندگان ،در نتیجۀ احساس شکست در فرآیند محققــان خود روی میآورند .بدیــن ترتیب متفکران اجتماعی و
در واکنش به احساس به حاشیه‌راندهشدن قشر متدین در برابر الزامات کسب تأیید اجتماعی از سوی دیگری ب هدنبال ریشههای این مشکل اقتصادی زمانهای بحران میتوانند ،نوآوریهای فنی یا علم یای
ورود مدرنیته به ایران ،از بالا و از سوی حاکمیت و در جهت تمایل آنها را تجویز کنند که اغلب منشــأ توسعه اجتماعی بعدی هستند .به
برایحفظنظامارزشیشانشکلگرفت.بهنظرم یرسدباوقوعانقلاب گشته و مدرسه را مسبب اصلی این ناکامی م یدانند( ».ص )۹۳ کارگیری دانش و روشهای علمی مردم و جامعه را برای رویارویی
و تغییرات ســاختاری پس از آن ،شــرایط باید برای این قشر به شرایط فصــل چهارم با عنــوان «تدین و رفاه :تولد مفهومی به نام شــأن» بامشکلاتوجس توجویراهحلمجهزمیکندودرنتیجهدانش
ایدهآلی بدل گشته باشد اما از سخنان افراد مورد مصاحبه چنین برمیآید به ارزیابی ذهنیت مصاحب هشــوندگان تحتتأثیر زیســت عملی کادر و علمی ما را تقویت خواهد کرد .در حقیقت بسیاری از اکتشافات و
که حالا پس از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب که از سازگار کردن متصدیان مدرســه دربارۀ امکان و امتناع جمع دی نداری با زیست مرفه نظریههای ارزشمند در پاسخ به نیاز به واکنشهای سریع و کارآمد
ساختارها با الزامات ز یست بر اساس مبانی دینی میگذرد ،چندان تغییر میپردازد ،جایی که «تحتتأثیر این رفتار دوگانه ،الگوی ساد‌هزیســتی هنگامبحرانهایادرپاسخبهمشکلاتاجتماعیظاهرشد‌هاند.اما
قابل توجهی در از میان رفتن احســاس ناخوشایند قشر متدین صورت برای دانشآموزان تبدیل به یک تشــریفات رسمی شود و نه یک باور و بهکارگیریروشهایبهرهبرداریاقتصادیازتنگناهایاقتصادی
وشادراایر مطیجکانمدعتهابباهالاقجاتمیااعحاستاانسحاقصلایرتیبوخدوگدیکبهه آغناالبنًًاهخمصچلناتن و نگرفته عقیدۀ دینــی» (ص )۱۰۲و برای توجیه این دوگانگی« ،با هدف توجیه مردم منجربه شــکلگیری مفهوم «ز یان گریزی» میشــود که در
را آنهــا زیست مبتنی بر «حداکثر بهرهمندی از هر دو جهان» در نظام شناختی روانشناسی شناختی پدید‌های مشــهود است .این مفهوم فرض
دینی دارند ،پناه برند( ».ص .)۱۵۳ افراد مورد مصاحبــه رخ م یدهد که از آن با عنــوان باورهای توجیهگر بآمتنخیگرییاکـههنـادتسد،ـواـمفتخبنیروادددلرمفنوثرًساووًلبنشیدترزیبب،هههمعریهقضگنریبمررمهواانیضادیزوگ تاعفیحاتخووـمـالتضودقرییرروممحـاهـلسمِ ِایهت تََود ِسِتماصرقکوتاارزرصماخساد‌ینوکهدنیبنهاشاد ََادبِِنمای
ترکیب تدین و رفاه یاد شد ،باعث شده است تا مفهومی نوبنیاد به الهیات را جبران میکنند حال آنکه آنان ضرر عدم موفقیت در قرعهکشی
این قشــر متدین مرفه وارد شــود ،مفهومی به نام «شــأن» ...بهمثابۀ و نیز مشارکت در گسترش اقتصاد دلالی را نادیده گرفته و به سود
ابزاری جهت ایجاد تناسب میان دو الگوی زیستن مانند مفاهیمی چون حاصلازفعالیتاقتصادیدرستنیزب یاعتنامیشوند.اینرویه
«میان هروی» و «مصرف بر اساس نیاز» ...باعث نسبی شدن قضاوت در نهایت منجر به کاهش نرخ فعالیتهای کارآفرینی میشــود.
دربارۀ کیفیت «دی نداری» گردیده است( ».صص )۱۱۴-۱۱۵در چنین علاوه بر این ســوگیری وضعیت موجود و اثــر پدیدۀ زیانگریزی
نیز ممکن اســت به نابرابریهای اقتصادی پایدار کمک کند زیرا
بخشی از مردم به نحوی کاذب از سیستم اقتصادی موجود راضی
میشوند و تحتتأثیر تصمیمات و رفتارهای دیگران قرار میگیرند.
دراینمیاننقشوتأثیرشبکههایاجتماعی،اقتصادیرانمیتوان
دستکم گرفت .وقتی یک مرجع رسمی از مردم دعوت به خرید و
فروش خودرو میکند باید به اعتبار خودمان یا اعتبار بانک شک
کنیم! در نتیجه باید اذعان کــرد ،وضعیت اجتماع ی -اقتصادی،
طبقۀ اجتماعی و سرمایۀ فرهنگی مردم نقش مهمی در تعیین نتایج
اقتصادی دارند .در دنیای ســالم و کارشناســی که سیاستهای
کلان اقتصادی و نیــز رفتارهای علمی و اقتصادی مبتنی بر خرد
مبنا قــرار میگیرند طی یک برنام هریزی کلــی اقتصادی میتوان
ماهیــت توزیع درآمد ،تحرک اجتماعــی و اقتصادی را تغییر داد.
روانشناسی اقتصادی تأکید دارد که تأثیر روشهایی مانند آنچه
در مورد خودروفروشــی وجود دارد ،شــکل دادن بــه انتظارات
غیرمنطقی است یعنی حتی با وجود دادههای رسمی اقتصادی که
به رشــد و ثبات اشاره میکند ،افراد امنیت مالی خود را شکننده و
آسیبپذیرم یدانند.اینتصورتحتتأثیرعواملبیشماریاستاز
جملهاینکهمردمبهجایتلاش،برنام هریزی،کارآفرینیوابتکار،
تشویق میشوند با سرمایهگذاری در قرعهکشی خودرو به مدارج
بالای اقتصادی و اجتماعی برسند!
