Page 4 - 17-07-1403-1803 Sazandegi
P. 4
تاز‌ههای ادبیات و هنرکافه سال هفتم شماره 1803 04
سهشنبه 17مهر 1403
سیر زایش اسطوره مصدق دریچه :تحلیل عادات
یادگیری مدام
برای اینکه نمیریم باید بدانیم!
نقد و بررسی کتاب از مصدق تاریخی تا مصدق اسطور های
دهۀ ۱۳۰۰وارد ترمینولوژی سیاسی ایران شد ب ه شدت تأکید دارد .به Wقربانی جا هطلبی خودش شد! عصردوشنبه ۹مهرجلسهنقدوبررسیکتاب«ازمصدقتاریخی حسن محرابی
تا مصدق اسطور‌های» از نشر اگر در شهر کتاب تجریش برگزار شد.
در این نشست که با حضور مؤلف کتاب ،عل یاصغر سیدآبادی برگزار پژوهشگر
شــد ،دکتر علی بیگدلی (پژوهشگر و کارشــناس امور بی نالملل)،
نظرم اگر بخواهیم مصدق را با یک نفر مقایسه کنیم آن شخص جمال فریدون مجلســی صحبت خود را با اشاره به این موضوع که خود فریدون مجلســی (دیپلمات ،نویســنده و مترجم) و کامیار عابدی امروزه دانش ما هر سال تقریبًًا دو برابر میشود! اگرچه
عبدالناصر است که از مصدق هم الها‌م گرفته است .با اینکه مصدق او در دوران مدرسه شــاهد حوادث و ماجراهای ۲۸مرداد بوده است (نویسنده ،پژوهشگر و منتقد شعر معاصر فارسی) سخنرانی کردند.
باجواهرلعلنهروه مدورهاستولیمتأسفانهبرخلافنهروکهبسیار توقرگیفبًًاته:م«هدارز آدوغارازنتیولکدهادوه،هکاوکدتکاــبید،ربواالرۀدیدنکترش،مازصددواق نجوششتهو آغاز کرد اندازهگیری یا اعتبارسنجی آن به صورت دقیق سخت است
خردمند بود و هندوستان با آن وسعت و تنوع را از موقعیت استعماری شــده و Wانسانی برجسته اما ل جباز اما در نتیجۀ چنین ســرعتی ،هنوز به سه سوال مهم پاسخ
به موقعیتی بسیار بالا ارتقا داد ،دکتر مصدق بسیار احساساتی عمل رفتنش به دربــار تبریز و بعد مشــهد و ...میگویند که چندان مهم داده نشده است :چگونه میخواهیم این سرریز دانش عظیم
اینکه بهعنوان یک ناسیونالیســت احساس قومی و ملی ما رکارکداموًبا ًلا نیستند ،اســم این کتاب من را خیلی وسوسه کرد .البته همانطور که دکتر علی بیگدلی در این نشست ،صحبتهایش را با چند اشاره را مدیریــت کنیم؟ چطور میتوانیــم آن دانش را به گون های
تشــخیص م یدهد ،نتوانســت آن خــرد و کار درازمدتی که دکتر بیگدلی اشــاره کردند خوب بود بیشتر به مسألۀ اسطوره و تاریخ بــه خود کتاب آغاز کــرد .او عنوان «از مصــدق تاریخی تا مصدق سازماندهی ،ساختارمند و مرتب کرد که امکان استفاده از
نهرو از ۱۹۲۸تا اوایل ۱۹۶۰انجام داد و هند جدید را ســاخت ،انجام پرداخته میشد چون عنوان جذابی است ».مجلسی در ادامه کمی به اســطور‌های» را جذاب خواند اما فصلبندی آن را چندان روشنگر آن فراهم شود؟ اگر این توانمندی به اشتباه مورد استفاده قرار
دهد ».عابدی در ادامۀ صحبتش به قســمتی از کتاب اشاره کرد که زندگی مصدق در دوران نوجوانی و مستوفی خراسان شدنش و بعد از گیرد ،چه؟ این سوالاتی است که در جهان امروز جوامع با
به حوزۀ ادبیات و شــعر درآن دوره پرداخته است و گفت« :از اسفند آن نماینده شدن مصدق در مجلس اول پرداخت و گفت« :تمام آرزوی نیافت و بعد از اشــاره به ویرایش خوب و ســالم آنروب هروهستند.
۱۳۲۹تا سال ۱۳۳۲امکان اینکه ادبیات قدرتمندی کتاب گفت« :طبق اصول روششناســی ،یکی از اما ببینیم اوضاع چگونه اســت؟ ســال ۱۹۸۲معمار و
در حوزۀ مســائل سیاسی و اجتماعی شکل بگیرد، فصلهای کتاب باید ارتباط مســتقیمی با عنوان نظر یهپرداز آمر یکایی باکمینستر فولر «منحنی دو برابر شدن
نبود .در این سالها ســرعت حوادث بهقدری زیاد کتاب داشته باشد که جای آن خالی است .جایش ۱۹۰۰دانش بدانشــشر ت»قراریاببًًاداهعرک۰ر۰د .۱اسواملتدووجبهرابشرــمدیکشهـتـادسواالز
بوده که شاعران و نویسندگان ما فرصت درونی کردن بود در فصلی جداگانه بــه موضوع کتاب و عنوان حدود سال
نحداواشدت هاثنودب .بعنداببررایوننداددرآاینندردوحرهوزرۀوزنشاـمـهعنرگوارادبییاکامتًارًلا کتاب پرداخته شود اما متأسفانه نویسنده بهصورت ۱۹۴۵مــیلادی (در پایان جنگ جهانــی دوم) این دانش
(انســانی) با سرعت ۴برابر افزایش یافته بود و هر ۲۵سال
بر ادبیات غلبــه دارد .البته در ایــن دوره مه مترین پراکنده به این موضوع پرداخته است». دو برابر میشد .امروزه -شــاید به این دلیل که ما فناوری
اســتعدادهای ادبی جوان و میانسال در حوز‌ه شعر او در ادامــه در تجلیل کتاب گفت« :مســألۀ افزایش یافت های برای اندازهگیــری و ثبت چنین چیزهایی
تود‌های هستند یا گرایش به حزب توده دارند و اینها دوم که بــرای خود من جالب بود این اســت که داریــم -م یدانیم انواع مختلف دانش نرخ رشــد متفاوتی
ب هدلیل آن چارچوبهای مرامی خودشان مصدق را مجموعــۀ اطلاعاتی کــه در کتاب آمــده خیلی دارند .به عنوان مثال دانش فناوری نانو هر دو سال یک بار
ممثرًدا ًالدااخسواتن نمیبینند و تازه دو ،ســه سال بعد از۲۸ کخرودهبکاهسـخـــتودومنقوبیًا ًلسننددیه ادزه بمـنـابوعدمج .بدیهدخیصاوستفصاادزه و دانش بالینی هر ۱۸ماه دو برابر میشود اما بهطور متوسط
که آثاری در رثای مصدق تولید میشود. تاریخ شفاهی بسیار اســتفاده کرده که خیلی هم دانش بشر هر ۱۳ماه دو برابر میشود .علاوه بر این در سال
ثالث اولین کسی است که از حزب توده دور میشود خوب اســت ».دکتر بیگدلی ادامه داد« :اولین اشتباه مصدق این ۲۰۱۳آیب یام پیشبینی کرد که «اینترنت اشیا» به دو برابر
و آن شــعر برای پیرمحمد احمدآبادی را میگوید و بعد از او سیاوش مصدقنخس توزیرشدنبود.جاهطلبیچیزیاستکهقابلاغماض نبوخدسکـهـنخ‌توسزیــر ی‌تاوزیشربوشدـ.ـقدبً.ابًلهکنهظدررمدنولعاتمچلهاارصدلهیمسوقوشانطزمدهصمددرق میشود! شدن دانش در هر ۱۲ساعت منجر
کســرایی ،هوشنگ ابتهاج ،احسان طبری چه بهصورت ایما و اشاره نیست و او قربانی جاهطلبی خودش شد ».مجلسی ادامه داد «مصدق مجلس بود همیشــه خودش از دولت انتقادهای جانان های میکرد در مثًا ًل کنیم، را مطرح اگر بخواهیم ملموستر موضوع
در روزنامهها و مجلهها و چه در نشریات خارج از کشور ،آرامآرام در حتی از نظر سنی نمیتوانست نخس توزیر باشد اما میخواست باشد. اما حالا خودش ســیبل انتقاد شده بود .هرچند اولین کسی که در دنیای امروز یک معلم به گروهی از دانشآموزان جوانش در
رثای مصدق شعر میگویند». در تمــام رفتارهای مصدق ،مبارز‌هقدرت را میتوان دید .یکی از نقاط ایران فهمید قرار است کودتایی علیه او ایجاد شود خود مصدق بود توضیح این وضعیت میگوید :مشــاغل فردا که امروز خود
مثبت مصدق این است که وقتی میخواست وارد مجلس شود ،فهمید اماکنارنرفتچوناگرکنارم یرفت،اسطورهنمیشد».اوبااشاره را برای آن آماده میکنند ،هنوز اختراع نشــد‌هاند .همچنین
Wسلطن تطلبمشروط هخواه بیسواد است و نیاز دارد تحصیل کند و زبان بیاموزد .به سوئیس رفت به مقال های که پیشتر در مجلۀ «سیاست خارجی» وزارت خارجه او میتوانــد اضافه کند ،چیزهایی که امــروز در مدارس و
و آنجا لیســانس حقوقش را گرفت .اما در آخر به ایران برگشت چون نوشــته بود ،گفت« :مشکل مصدق این بود که استراتژی نداشت. دانشــکدههای ما تدریس میشود تا زمانی که دانشآموزان
عل یاصغر سیدآبادی ضمن تشکر از سخنرانان جلسه اذعان کرد: فهمیددرایرانمصد قالسلطنهاستنهدرکشورهایدیگر.بااینهمه دکتر مصدق شاهزاد‌های بود که خوی شاهزادگ یاش تا آخر عمر بر فار غالتحصیل شوند به درد بخور نخواهند بود .به بیان دیگر
«مــن در این کتاب نه مورخ بود‌هام ،نــه روزنامهنگار و نه پژوهشگر اوبهخاطرسوابقشنخس توزیرنشدبلکهبهخاطرمحبوبیتشبعداز زندگ یاشتسلطداشت.حتیدکترفاطمیهمبهاینموضوعانتقاد ااسســــتتث؛انیسًًاــحرعجمتدافنناشوـرـیی دو اتفاق ه مزمان در حال وقوع
ادبی .من بیشــتر دربارۀ پدیدار مصدق صحبت کرد‌هام نه شخصیت داشــت .جایی دکتر فاطمی به خبرنــگاری میگوید :بالاخره این بهطور تصاعدی درحال افزایش
واقع یاش .بله من موضعی دربارۀ کودتا بودن یا نبودن دارم ،علاق های ۱۳۲۰بود .او محبوبترین نخس توزیر تاریخ ایران بود». پیرمرد ما را به کشتن م یدهد .وقتی مصدق پس از گف توگویی دو که تولید میشــود ،ذهن را درگیر میکنــد .در حقیقت به
به مصدق دارم یا ندارم ،اما در این کتاب نمیخواستم وارد این علاقه ساعته با ترومن کاخ سفید را ترک کرد ،ترومن گفت :با این پیرمرد طور کلی مردم به دنبال دانش هســتند و تمایل به دانســتن
یا رویکردم نسبت به ۲۸مرداد بشوم .حتی بعد از نگارش کتاب یک Wمل یگرایی در چارچوب نگاه غیراستعماری نمیشــود هیچ کاری کرد .مصدق هم با روسها هم آمریکاییها کل دانش دارند .بنابراین،آیا ما به ســوی آیند‌های ناشناخته
بار دیگر نشســتم و کلم ه کودتا را از کتاب حــذف کردم ،نه به دلیل و انگلیســیها مخالف بود .این دومین اشتباه مصدق بود .او باید کــور پرواز میکنیم؟ آیا م یتوان فراتــر از یک افق ۱۸ماهه
اینکه آن را کودتا نم یدانســتم بلکه چون فقط میخواســتم بگویم، کامیار عابدی ابتدا به چند نکته در خصوص روششناسی کتاب انعطاف م یداشــت .او انسان لجبازی بود .من خیلی دکتر مصدق را دید؟ اگر چنین اســت پس چگونه بــرای روزهای آینده
مصدق چطور در ذهن ایرانیان پدیدار شد .به نظر من مصدق تا روزی و بعد به ویژگیهای ادبی و فرهنگی دوران مصدق پرداخت .او گفت: را دوســت دارم و برایش احترام قائلم اما او از یک شــاه دموکرات برنام هریزی خواهیم کرد؟ نکتۀ اول اینکه الگوهای گذشته
که از دنیا رفت یک سلطنتطلب مشروطهخواه بود و یکی از دلایل «آقای ســیدآبادی در این کتاب تلاش کرده بهعنوان یک پژوهشگر یک دیکتاتور ساخت .البته شاید سالمترین مرد و سیاستمدار در ردارههاحــیاکلامًحااًلضجردیهیدــی بچراکایربانردجایمنکخارواههانپیدددااکشنـیـم.تد.رمپااباسیخد
اسطوره شدنش هم به نظرم این بود که در روز ۲۸مرداد با حزب توده روزنامهنگار ،روی موضوع تمرکز کند .او اطلاعات را گردآوری کرده تاریخ ایران دکتر مصدق بود ».دکتر بیگدلی به موضوع جالبی که در به سه سوال اول مطلب نیز بهرهگیری از طریق شیوۀ جدید
ائتلاف نکرد .بــا اینکه از دکتر مصدق میخواهند مردم را به خیابان و کتاب را بر دو پایه ،وقایعی که در آن دوران رخ داده و دیگری روایات کتاب آمده اما مؤلف پاسخی به آن نداده است ،اشاره کرد و گفت: علــم داده یعنی از طریق انــواع مدلهای هوش مصنوعی
دعــوت کند ،قبول نمیکند ،بارها از حزب تــوده پیام میآید و قبول مختلفی که از گروههای مختلف آمده ،سامان بخشیده و تلاش کرده «آیا ۲۸مرداد ،کودتا بود یا خیر؟ نویســنده اصطلاحات دیگران را راهحل اســت .این دانش میتواند عامل اســتخراج ،ثبت،
نمیکنــد .اگر مصدق آن وجی هالمله بودن را میخواســته به نظر من به این پرسش پاسخ دهد که چطور مصدق از یک شخصیت تاریخی و نقل میکند و جای کودتا میگذارد اما من اگر جای نویسنده بودم، نمایش و فرمولبندی دانش به شکل الکترونیکی شود .این
اینجا یکی از آن جاهایی است که نمیخواهد فقط ب هعنوان یک آدم دارای کنشهای مشخص به شخصیتی اسطور‌های تبدیل میشود». میگفتــم به این دلایل کودتا بوده یا نبوده اســت تا تکلیف موضوع موضوع نه تنها امکان استفادۀ مســتقیم از آن دانش متغیر
مســتقلی که علیه انگلیس مبارزه کرده ،باقی بماند ۲۵ .سال از ۲۸ عابــدی در ادامه به خود دکتر مصــدق پرداخت و گفت« :ملیگرایی را فراهــم میکند بلکه بهبود آن را نیز امکانپذیر م یکند .به
مرداد به بعد در دورۀ شاه علیه مصدق کتاب نوشته شده و اسم مصدق دکتر مصدق بیشتر در چارچوب نوعی نگاه ضداستعماری قابل تبیین مشخص شود». بیان دیگر با این ســبک ســاماندهی دانش ،مهمتر از همه
سانسور شده است .به نظر من هم یکی از دلایلی که مصدق اسطوره اســت .البته متأســفانه مصدق به تئوری توطئه اعتقاد داشت و این دادهها میتوانند به راهحلهای واقعی برای مشکلات جدی
باعث میشد همیشه یک قدم به جلو و دو قدم به عقب بردارد .دکتر
شده همین وجود سانسور بوده است». مصــدق هم بر این موضوع موازنۀ منفی که از زمان مدرس یعنی اوایل
منجر شــوند .اطلاعات در مورد بیماریها و درمان آنها،
فرمولهایی برای پیشبینی طوفانها و زلزلهها ،تشــخیص
تقلــب ،شــفافیت دولت ،سیاســتگذاری بهتــر ،بهبود
مراقبتهای بهداشتی ،فناوریهای انرژیهای تجدیدپذیر،
راهحلهــای کمبــود آب و بســیاری از چالشهای دیگر
که نژاد ما با آن مواجه اســت را میتــوان از طریق دادهها و
هوش مصنوعی هدایتشده ،حل کرد .بر همین مبنا مجمع
جهانی اقتصاد( )WEFگزارشی در مورد «انقلاب ربات»
ارجائههاکن اریدهجاادسـکـندتامکاهتقمرییتبًًاوانهدمی۷ن۹تعمیدلایدوشنغشلــراغازلبیدرن مسرایبسررد
و برخــی از جوامع را در معرض خطــر قرار م یدهد؛ یعنی
آنکه نیاموزد از گردونه اقتصاد هم خارج میشود .بر همین
مبنا پاســخ از جنبۀ فردی ساده اما فو قالعاده مهمتر است؛
«یادگیــری مداوم» .در حقیقت مهارت دیجیتال برای همه
بمگهیارریمت؛ضحارولرآنیکاهسقطتعًًزایمراا دیگر اختیاری نیست بلکه یک
در غیر این صورت نمیتوانیم یاد
باید یاد بگیریم ،بیاموزیم و دوباره یاد بگیریم! هما نطور که
آلبرت انیشــتین زمانی گفته بود« :وقتی یادگیری را متوقف
کردید ،شــروع به مردن میکنید ».در جهان امروز این تنها
راه برای زنده نگه داشتن خودمان است.
