Page 4 - 13-09-1403-1851 Sazandegi
P. 4
تازههای ادبیات و هنرکافه سال هفتم شماره 1851 04
سهشنبه 13آذر 1403
زیباییشناسی دردناک گزارش
انصاف در داوری
رویکردهای هفدهمین دورۀ جایزۀ جلال
نگاهی به کتاب نجات زیبایی اثر بییونگ چول هان
در نهایت ،هان نتیجه میگیرد که زیبایی در عصر حاضر با حذف میثم غضنفری
هرگونه آسیب ،هموار شــده ( )smoothed outو به شکلی برای
مصرف آماده شده اســت .زیبایی در یک لایک خلاصه میشود روزنامهنگار
و زیباییشناســی به بیحسی ( )anaestheticizationتبدیل شده بییونگ چول هان ،فیلســوف و نظریهپرداز فرهنگی کرهای-
نشر علم /نبت۲ری۰ج۱جیامونصۀفتگرحوچیهزا/ویملب۵نا۹جهیامهنزایر تومان است .این اجتناب از آسیب بر تجربه و ادراک نیز تأثیر میگذارد. آلمانی که به خاطر تحلیلهایش دربارۀ جامعه مدرن ،تکنولوژی،
هان استدلال میکند که ادراک در جامعۀ مدرن به طور فزایندهای و تأثیرات آن بر روانشناســی و فلســفه شــهرت دارد ،در کتاب
از منفیگرایــی اجتناب میکند و تحت ســلطۀ لایــک قرار دارد م«ثنبجاتگتــزریابتایوــصیی»ف(مtyیuکaنـeـBدf p،o)sSitaivviitny(gجاoمyعtۀieمcعاsoصsر’رyا بaاdوoی)tژگکِِیه مسعود کوثری ،دبیر هفدهمین دورۀ جایزۀ جلال آ لاحمد
از هر نوع امر منفی ،آســیب و مقاومت پرهیز میکند .این جامعه دربــارۀ رویکردهایی که این دوره از جایزه خواهد داشــت به
اما دیــدن به معنای واقعی ،به معنای تجربه کردن و آســیبپذیر به دنبال هموارسازی و صافی( )The Smoothدر همۀ جنبههای ایسنا گفت« :جایزۀ «جلال» طبق اساسنام ه روال مشخصی
بودن اســت .به تعبیر دیگر ادراک واقعی نیازمند آسیبپذیری و
متفکرانه اســت .هان ،زیبایی مورد نظر کانــت را فراتر از زیبایی در معرض آســیب قرار گرفتن اســت .این به این معنی نیست که زندگی است ،از زیباییشناسی تا ارتباطات و حتی فناوری. دارد و هر سال بر اساس آن اجرا میشود .این دوره هم مستثنا
نبوده و بر اســاس همان اســاسنامه مصوب شــورا یعالی
صرف م یداند و آن را به قلمرو اخلاق مرتبط میکند .او بین «ایدۀ آسیب فیزیکی ضروری اســت بلکه منظور آسیبپذیری روانی و انقلابفرهنگی و وزارت ارشــاد اجرا خواهد شــد .شورای
معمولی زیبایی» و «ایدهآل زیبایی» تمایز قائل م یشود. فراتر ادیسدـِِـن متت.فاایون تت بجهرمبعهننایایزتمنجدرآب هناایسعتمیکهقتفررود احساسی است.
زیبایی کانــت ،برخلاف زیبایهاینشاناسـسـتیدملادرلنممیکصنردفکگهراای،ــمادههآیتًًلا خود از سطحینگری علمــی جایزه که چندی پیش معرفی شــدند ،اعضای هیأت
غیرمصرفی است .این به داوری را انتخــاب میکنند .این کار در حال انجام اســت و
را در معرض ایدهها ،احساســات و تجربیاتی قرار دهد که ممکن Wزیبای یشناسیتحمیلی فهرســت داوران ب هزودی نهایــی میشــود و امیدواریم آثار
دو دلیل است: اســت چالشبرانگیز ،ناراحتکننده یا حتی دردناک باشند .این ایــن جامعــه ،هرگونــه منفیگرایــی ،ناراحتــی ،چالش و
داردم ،نحتهودار لیذعقتلانحیس:ـاـیدیهآصلــزیربایفِِ.یزکیبانایتیردیر اشیهنددریـعـقدگلاهو،ابیخانلاگقر آســیب میتواند از طریق مواجهه با هنر ،ادبیات ،طبیعت یا حتی آســیبپذیری را رد کرده و تلاش میکند تا هر چیزی که میتواند بهصورت بینظر و بیغرض بررســی شــوند و شاهد داوری
منصفان هایباشیم».
روابط انسانی رخ دهد. باعث ایجاد احساسات منفی شود را از بین ببرد .این امر منجر به کوثری دربارۀ اینکه بر اهمیت این جایزه تأکید بســیاری
ایدههای اخلاقی اســت که انسان را از درون اداره میکنند .لذت سطحینگری در روابط و تجربیات میشود زیرا هرگونه تعارض یا
بردن از آن ،نه از طریق تحریکات حســی مستقیم بلکه از طریق Wدیالکتیک جذابیت و خطر ابراز احساسات منفی به عنوان مانعی برای «مثب تاندیشی» تلقی میشــود اما به نظر م یرســد در بــازار کتاب ایــران ،چندان
تأثیرگذار نیست و آیا برنام های برای حمایت از کتا بها دارند،
درک و تامل در این ایدههای اخلاقی حاصل میشــود .این یک لحظــ های که مــا خود را در معرض آســیب قــرار م یدهیم، میشــود .این اجتناب از آسیب ،ارتباط نزدیکی با زیباییشناسی گفت« :اقداماتی برای معرفی و پشتیبانی کتابها توسط خانۀ
با فاصلۀ زیباییشناســانه است .زیبایی لصذرفتًًابییطکرفشاـنـهیوءهبمراراهی لحظ های اســت که حقیقت برای ما آشکار میشــود .بدون این صافــی ( )The Smoothدارد کــه در کتــاب «نجــات زیبایی»
لذت بردن نیســت بلکه یک شیء برای آســیبپذیری ،درک ما از جهان سطحی و ناقص باقی میماند. به صورت مفصل به آن اشــاره شــده اســت .جامعۀ مثبتگرا، کتــاب صورت خواهد گرفت البته بایــد این را در نظر بگیریم
هان به طور خاص از آثار ریلکه و بارت برای پشتیبانی از این ادعا شــاید مذاق خوانندگان بازار کتاب ما چندان با شاخصهای
تفکر و تعمق است.اجتناب از مصرف :این ایدهال زیبایی به دلیل استفادهم یکند.ریلکهکهازمهمترینشاعرانآلمان یزبانسدۀ۲۰ زیبایی را در صافی ،بیخطــری و عدم مقاومت م یبیند .هرگونه جلال همخوانی نداشــته باشد وعلازمیطارنتفخدایگبرکتاضربوردتًًرا آجنایچزۀه
بعهقملاعنناییوااسخـلـاتقفایدۀآابنزاازرهیر نووصعرمفًًاصلرذفتی اججوتیناناه ابزمشیـکـنیدء. ماهیت میلادی بود ،دیــدن را نه به عنوان یک عمل خنثی بلکه به عنوان ناهمواری ،زبری یا آســیبپذیری به عنوان چیزی منفی ،زشت و مردم میخوانند ،بهترین کتاب
مصرف یک نوع آســیب توصیف میکند .این آسیب به معنای نفوذ عمیق نامطلوب تلقی میشود .این ز یباییشناسی در اشیاء فیزیکی مانند
اســت .در حالی که در ایدهآل زیبایی کانت ،شیء زیبا به عنوان گوشیهای هوشــمند با طراحی صاف و بدون زبری همچنین در نیســت ».او درباره اینکه گاهی ماجرا بــرای کتابهایی که
جایزۀ بی نالمللی میگیرند ،متفاوت است و مردم این کتابها
یک هدف در خود و نه وســیل های برای بدن انســان بــا رواج رو شهایی مانند را میخوانند ،گفت« :بازار کتاب ایران متأسفانه دچار بحران
رســیدن به هدف دیگری در نظر گرفته اپیلاسیون دیده میشــود .هدف ،ایجاد
میشود .هیچ جذابیت حسی صرف در ظاهری بیعیب و نقص و بدون هیچگونه و رکود شده است .قیمت بالای کتاب نیز از مسائلی است که
دچار آن شد هایم .گرفتاری دیگرمان شبکههای اجتماعی است
رضایت از شــیء مجاز نیست زیرا این نشــان های از آســیب یا گذر زمان است. ذوق مردم به سمت مطالب سرگرمکننده گرایش پکیهدبااکعندث.شطبدعهًًا،
امر ،تمرکــز را از روی محتوا و ایدههای هعممدچتنًًاینس اطرتبحایطــوامتؤددبارنهجاامسعۀت.مثبهرگتگونراه بخشی از کتابها در ایران دیده نمیشود .بازار
اخلاقی آن منحــرف م یکند .در نهایت
هان ،زیباییشناســی امروز را در تضاد با تعارض یا منفیگرایی در ارتباطات حذف کتاب ایران دارد تغییر ماهیــت م یدهد و این موضوع گریبان
خیلی از آثار را خواهد گرفت ».او در پاســخ به این پرسش که
دیدگاهکانتقرارم یدهد.زیباییشناسی میشود .ابزارهای ارتباطی مانند لایک جایزۀ «جلال» بارها به نادیده گرفتن برخی جریانهای ادبی
مــدرن ،حجــم زیــادی از محرکها را و اشــتراکگذاری به عنوان روشهایی
تولید میکند که این ســیل محرکها و برای هموارسازی ارتباطات و جلوگیری متهم شــده و داوری بدون غرض چگونه اتفاق خواهد افتاد،
گفت«:در شورای علمی جایزه ،تصمیم همگان بر این بود که
هیجانات باعــث ناپدید شــدن زیبایی از هرگونه منفیگرایی استفاده میشوند. به اثر توجه کنند نه به اســم نویسنده .امیدواریم کار ب هدرستی
میشود و اجازۀ هیچ فاصلۀ تأملآمیزی سرعت و شتاب در ارتباطات بسیار مهم
نسبت به شیء را نم یدهد و آن را تسلیم اســت و هرگونه مقاومتــی در برابر این پیش برود و در انتخاب داوران نگاههای مختلف مطرح شــود
تا جایزه شــأن خود را پیدا کند .البته در ایران منازعه بر ســر
مصرف میکند .در نتیجه ،ارزش افزودۀ سرعت به عنوان مانع تلقی میشود. مســائل مختلف زیاد است .اینکه کسی ادعا کند میتواند از
زیبایی از بین م یرود و زیبایی صاف و هموار شده و تسلیم مصرف چیزها به درون وجود ماســت ،به گون های که مــا را با جنبههای زیبایی به کالایی قابل مصرف تبدیل میشــود .مصرفگرایی
میشود .در نتیجه این فرآیند هم عمق از بین رفته و موجب ادراکی ناشناخته و پنهان خودمان مواجه میکند .رولان بارت در نظریۀ نیز به عنوان راهی برای رســیدن بــه خوشبختی و رضایت تلقی منازعات دور باشد ،تصور غلطی است .جامعه ایران در حوزۀ
آرا و اندیشه بهشــدت به جامعه دوقطبی یا چندقطبی تبدیل
سطحیم یشود. عکاســی خود ،مفهوم punctumرا معرفــی میکندpunctum . میشــود .این جامعه از تعهدات عمیــق و پایدار اجتناب میکند شده است .هر اثری که انتخاب کنید ،گروهی موافق و گروهی
جزئیات غیرمنتظره و گاه شــوکهکنندهای در یک عکس است که زیرا این تعهدات ممکن است منجر به آسیبپذیری و احساسات
Wبازگرداندن والایی به زیبایی به طور غیرمنتظرهای بیننده را تحت تاثیر قرار م یدهد .این عنصر، منفی شــود .به جای تعهدات عمیق ،روابط ســطحی و موقتی مخالف آن هســتند و انتخاب اثری کــه بتواند رضایت همه را
جلب کند ،کار سادهای نیست».
از نظر هان در گذشــته ،زیبایی و امر والا در هم آمیخته بودند یک عنصر آسی بزاست که به بیننده کمک م یکند تا فراتر از سطح ترجیح داده میشــوند .در روابط عاشقانه به جای تعهد عمیق و
و وجه منفی و شــوکآور امــر والا در زیبایی وجود داشــت .به تصویر به عمق آن نفوذ کرده و ارتباط عمیقتری با آن برقرار کند. ر یسکپذیری که ممکن است به درد و رنج منجر شود ،انرژیهای
عنوان مثال در دیدگاه کاسیوس لونگینوس ،فیلسوف ،سخ ندان و در این دیدگاه ،زیبایی میتواند چیزی باشــد که در عین جذابیت، لیبیدویی بین امور و افراد متعدد توزیع میشــوند .این استراتژی،
زریوبمایبایستداردنن،ازناکِِبنوزدی.باا،فل«اطشوکنن نجیهزاتیمابیرزایی منتقد فلسفه یونانی اهل خطرناک و ویرانگر اســت .زیبایی میتواند بــه جای آرامش و نوعی محافظهکاری عاطفی است که هدف آن جلوگیری از آسیب
چشــمها» بودند ،یعنی لذت منجر به نابودی و از بین رفتن شود .پروانه ،در جس توجوی معایطدفهنیدنباهشـجـاییازرییسـکـتعکهدکرکدامن دلر یوــعمیکقراابسطـۀـعتم.ی اقفراودا تحرتمجیاًاًحل
بین زیبایی و امــر والا قائل نبود و زیبایی را بــه دلیل والای یاش ز یبایی شمع ،خود را نابود میکند .به همین ترتیب ،ز یبایی میتواند
غیرقابل فراتر رفتن م یدانست .دیدار با زیبایی نه لذت بلکه شوک به جای آرامش ،نوعی رنج و ویرانی را برای فرد به ارمغان بیاورد. آســی بزا ،روابط ســطحیتر و کمخطرتــری را تجربه کنند .این
ایجاد میکرد اما در دوران مدرن ،زیبایی از امر والا جدا شده و در در واقع ،یان اســتدلال م یکند که زیبایــی واقعی به طور ذاتی با پراکندگی انرژیهای لیبیدو یی به نوعی شبیه به سرمایهگذاریهای
مکثهبرتوبزوبدهگِرِیوزمقحویتضرخمویدشمنــزوود،یزیشبـاـیدیه اراسبه یت.کسوشژۀیدءولراذنتمبدخرن،ش نوعــی منفیگرایی ،رنج و حتی فاجعه گره خورده اســتThe( . مالی متنوع است که هدف آن کاهش ریسک ضرر کامل است.
)Aesthetics of Disasterایــن منفیگرایی به جای اینکه زیبایی در چنیــن جامع های به جای مواجهه بــا دیگری و تفاوتها،
تبدیل میکند .امر والا به دلیل وجه منفی و آســی بزایی که دارد، راصارزفًًبایین بکبتــجرردب،ۀدسرــواقطعحآینورالذغن تیبتـخـرشونیعمسیتقتبلرکمهیمکنیتدو.انزدیبیاییک تمرکز اصلی روی خود و تأیید خود است .هنر و ارتباطات به جای
لــذت فوری ایجاد نمیکند .هان راهحــل را در بازگرداندن والایی ایجــاد تجربههای عمیق و واقعی به دنبــال تأیید و اطمینان دادن
به زیبایی میبیند ،والایی که قابل درونی شــدن نیســت ،والایی تجربه عمیق و حتی دردناک باشــد که فرد را به چالش میکشد به مخاطب هســتند .این امر منجر به فقدان عمق در تجربهها و
غیرشــخصیکننده )a subjectless transcendence(.او معتقد دیدگاه ،در تضاد با زویابوایرایاشزناخسو ِِدیسراـیـجطاحس یات کشهفزریابتاریمییرباـبـارلدذ .ایتنو روابط میشــود .در نتیجۀ چنین رویکردی ،هرگونه مقاومتی در
اســت باید جدایــی زیبایی و امــر والا را از بین بــرد و به زیبایی خوشایندی صرف برابر جریان اصلی جامعه مثبتگرا به عنوان تهدید تلقی و حذف
والای یای را بازگرداند که از درونگرایی فراتر رود .به عبارت دیگر مرتبطم یداند. میشود .این جامعه به دنبال همگونی و یکنواختی است و هرگونه
باید زیبایــی را از حالت صاف و یکنواخــت و لذتمحور کنونی تفاوت یا مخالفتــی را تحمل نمیکند .جامعۀ مثب تگرا نه تنها به
خارج کرد و به آن وجهی شوکآور و منفی اما در عین حال عمیق Wنهاسنب ،عتمزیقباایداریکشناو زسیباییویاراخنلاهقصرفًًا در وجه آســی بزای آن پاکیزگی فیزیکی اهمیت م یدهد بلکه به دنبال پاکیزگی معنوی و
و والا بخشــید .این بازگشــت به زیبای یای که درد و شوک را در بلکه در نســبت آن با اخلاق نیز میبینــد .او ابتدا مفهوم زیبایی ذهنی نیز هست .هرگونه ابهام ،راز ،یا دوگانگی به عنوان کثیفی و
خود جای داده ،میتواند به نجات زیبایی در جهان معاصر کمک از دیدگاه کانت را با زیباییشناســی مدرن مقایسه میکند سپس ناخالصی تلقی شده و رد میشود .این به معنای تلاش برای حذف
برگردیم که ما رکانادز.خهاودن مخعاترقجدکارسدهتومباهبنایفد بسنهفسمس مت نیاونعدایزدز.یبماثیًا ًلی اســتدلال میکند ،زیباییشناسی کانت ،با وجود ریشه داشتنش تکناامقًا ًل قضایبالعردؤمیقتطبعویدنت ارازبزهندعگنوای ان اسرــزتش.هاایین هرگونــه پیچیدگی،
تجربه زیبایی در خودشیفتگی ذهنی ،هنوز زیباییشناسی مصرف نیست .لذت جامعه شــفافیت و
قلههای پوشــیده از برف در طوفان یا افــق بینهایت دریا .در این حاصل از درک زیبایی در کانــت ،بیطرفانه و همراه با فاصل های اصلی خــود م یداند .هر چیزی که قابل مشــاهده و قابل درک
لحظات ،ما خود را فراموش کــرده و به پایانپذیری و محدودیت زیباییشناســانه اســت که اجازۀ تامل و تفکر در مورد زیبایی را نباشــد به عنوان تهدیدی برای این آرمان تلقی م یشــود .این امر
خود پی میبریم .این نوع تجربــۀ زیبایی ،ما را به امر والا و برین م یدهد .این درک برخلاف زیباییشناســی مصرفی ،متأملانه و منجر به سطحینگری در روابط و تجربیات میشود زیرا هرگونه
متصل میکند. عمق یا پیچیدگی میتواند به عنوان کثیف و نامطلوب تلقی شود.