Page 5 - 24-09-1403-1858 Sazandegi
P. 5
05 سال هفتم شماره 1858 پیشنهادهایی برای دیدنتماشا
شنبه 24آذر 1403
دیدگاه :یادداشت سینمایی اکران فیلمتئاتر بیضایی آنﮓ لی تﺠلیﻞ میشود شیوه بازمیگردد
در مذمت تحلیﻞ آسان فیلمتئاتر «عروســکها» بــه کارگردانی بهــرام بیضایی در انجمن کارگردانان آمریکا ( )DGAاعلام کرده است که جایزه برنامه مناظرهمحور شــبکه ۴بعد از حدود ۴ماه به تلویزیون
سینماتک خانه هنرمندان ایران به نمایش درمیآید .فیلمتئاتر دستاورد یک عمر این انجمن را در هفتا دوهفتمین دوره جوایز بازگشــت .برنامه تلویزیونی «شیوه» که از اواخر مرداد ماه از
کلیشهبهکشفنم یانجامد «عروسکها»()۱۳۴۵ب هکارگردانیبهرامبیضاییچهارشنبه ســالانه خود به انگ لی اعطا خواهد کرد .این فیلمساز برنده جدول پخش شبکه ۴سیما حذف شــده بود از امروز پخش
۲۸آذر ۱۴۰۳ساعت ۱۷در سینماتک خانه هنرمندان ایران به جایزه اسکار ســ یوهفتمین کارگردانی است که در طول ۸۸ خود را از ســر میگیرد .پخش این برنامــه از اواخر مرداد ماه
مهرزاد دانش نمایش درمیآید .پس از نمایش این فیلمتئاتر ،نشســت نقد و ســال تاریخ این انجمن این افتخار را دریافــت میکند و این متوقف شــده بود .این برنامه در قسمت جدید میزبان شقایق
بررسی آن با حضور عباس غفاری میزبان و شهرام خرازیها جایزه به تشخیص رؤســای فعلی و سابق انجمن کارگردانان حقجوجوانمرد و علیرضا شفاه است تا در باب «حکمرانی علم
منتقد
منتقد تئاتر برگزار میشود. آمریکا اعطا میشود. و فناوری» مناظره کنند.
نقد فیلم الگویی واحد ندارد ،همانطور که ساخت
فیلم هم ندارد .برخی منتقدان براساس ذهنیتی یکسان
به هر فیلمی ،وقتی قرار اســت درباره فیلمها اظهارنظر
کنند ،ادبیاتی مشــابه را براساس خطکشی واحد برای
هــر فیلمی بهکار میگیرند؛ فرقی هــم نمیکند آن فیلم
کلاســیک اســت یا پســتمدرن ،موزیکال اســت یا
اکشن ،سبک نئورئالیستی دارد یا سوررئالیستی است، روایت جسورانه
زمینههای بومی دارد یا نــدارد؛ در هر حالتی از ادبیاتی
یکسان برای همه این فیلمها استفاده میشود.
منتقد در مواجهه با هر فیلمــی ،ابتدا باید منطق آن
فیلم را تشــخیص دهد .این منطق گاه از اقتضائات ژانر
ریشــه میگیرد و گاه متکی به ســبک آن است .گاهی ضدقهرمان به چگونگی فعالیت و سرنوشت صادق خلخالی میپردازد
هــم فیلمی رها از قیــودات متداول مبتنــی بر منطقی
درونی اســت که منتقد علاوه بر تشــخیص باید آن را
کشــف کند .ایــن منطقهای متفاوت جــدا از آنکه به میتوانستند ،اطلاعات مهمی در اختیار نیروهای اطلاعاتی قرار محله شهرنو توسط اوباش که با خشــم و نگرانی مردم روب هرو
دهند اما به دستور خلخالی اعدام میشوند .در اینجا نقبی هم به شــده بود ،آغاز م یشود و بعد به سراغ گف توگو با افرادی مانند
منتقد فیلم کمک میکند جهان اثر را بهتر بازشناســد اعدام هویدا زده میشود و از دکتر شیخ نام برده شده که پنجمین عل یاکبر ناطقنوری ،محمد عطریانفر ،محسن رفی قدوست، گلاویژ نادری
و بازشناســاند ،خطکشهایی متنوع هــم در اختیار او ارتوپد برتر دنیا بود که خوشبختانه توانست از چشم خلخالی دور
بماند و اعدام نشود ،رفی قدوست و عطریانفر از خدمات او به گروه سینما ،تئاتر و تلویزیون
بسیاری از بزرگان نظام و حتی جانبازان دفاع مقدس میگویند.
میگــذارد تا با معیارهایی فراتر از یک رویه یکســان و در واقع افرادی که در این مســتند درباره خلخالی صحبت محمد غرضی ،مصطفی پورمحمدی ،فرزند آی تالله طالقانی، مســتند «ضدقهرمان» به کارگردانی عارف افشار سرانجام
م یکنند ،همگی موضعی مشترک دارند به جز هادی غفاری که محســن کنگرلو ،فیاض زاهد و .. .م یرود .با اینکه فیلمساز
یمکینوشاوخد آتنباساـثـرارنوبک ههرموثًا ًشلــهومد.ش اهیرنیوکسیــنعاوترنسگواهنباولعز رثا تصاویر آن هم از مســتند دیگری برداشته شده و او حاضر نشده تلاش م یکند ،روایت بیطرفان های از آن دوران داشــته باشد اما امســال توانســت مجوز حضور در جشنواره ســینماحقیقت
در این مستند درباره خلخالی صحبت کند .البته پس از گذشت نوع چینش و کنار هم قراگرفتن گف توگوها و تصاویر آرشــیوی هجدهم را دریافت کند .این درحالی اســت که این مســتند که
تحلیل میکنیم ،ســراغ قصههای عامهپســند کوئینتن 46ســال از انقلاب و سرنوشــتی که برای صادق خلخالی رقم سوژه که تکلیف فیلمساز با امصسلــ‌یتاندشازکاهمًمااًلنرآوغاشزنن اشسانتمو‌یادوهبدا قسبــلاازمجاازنهفنرماهینگشیدررساجن هشانویا ارهوجسیانسماتح،قیسقالتگکهذ اتشتفاهقًًوا محصول
تارانتینو نرویم و با معیارهای تحلیل فیلمهای ســرگئی خورد و البته تصور عمومی که از او برجا مانده ،بدیهی است که سراغ موضعی مشخص به در دولت
پاراجانف ،ســری فیلمهای جیمزبانــد را مرور نکنیم. حالا فردی پیدا نشود که در مدح این شخصیت صحبت کند اما
در این میــان ،اطلاعات و دانش فرامتنی نیز در پختگی شکل گف توگوها ،کات زدن آنها به یکدیگر نشان ســوژه خود رفته و قرار است از همان ابتدا نتیج هگیری روشنی محمد حمیدیمقدم هم دبیری آن را بر عهده داشت ،پیدا نکرد.
م یدهد که فیلمســاز میخواهد بــه نتیجهگیری داشته باشد. در آن دوره به مستندســاز گفتند که اصلاحاتی را در مستندش
تحلیل بسیار کارساز است .منتقدی که دانش موسیقی مشــخصی برســد و آن هم تقبیــح تندرو یها و اینهاهیچیکنافیکاریکمستندسازنیستوهرفیلمسازی اعمال کند اما پس از اجرای این ممیزیها به او اعلام شــد که
دارد ،در تحلیل فیلمی همچون آمادئوس میلوش فورمن اقدامات و اعدامهایی است که خلخالی در دوران
چه بســا مجهزتر از منتقدی همسان خود اما بیبهره از حضورش در قــوه قضائیه انجام داد .در لاب هلای با اعتقاد و دغدغ ههای خود دست به ساخت یک مستند یا فیلم به هی چوجه نباید این فیلم اکران شود .البته افشار در گف توگویی
تصاویر آرشیو و بر شهای فیلمساز از گف توگوها تاکید میکند که سازمان سینمایی و مرکز گسترش
تداانریخشژماپونسآیقشنیاباسشتد ،قوامعنتدقتًًادآثایرکآهکبیارافرکهونرؤگساوواترما بدهنتور به این تصاویر چنین القا میشــود که خلخالی در سینمای مستند و تجربی مشکلی با اکران فیلمش
برخی از ترورهای شــخصی تهای مهم بیتاثیر در جشــنواره نداشــته و نهادی بالاتر از سازمان
درک میکند. نبوده است و مخالفت و مقاومت او در برابر چنین ســینمایی از اکران این فیلــم در آن دوره ممانعت
شاید نکاتی که گفته شد برای بسیاری از خوانندگان افرادی به این اتفاقات منجر شده است .چنانچه
بدیهی به نظر برسد اما نیمنگاهی به مطالب یا گفتههای افشــار در گف توگو با ایسنا تاکید میکند« :فیلم کرده است.
مستند ما در مورد یک دوگانه تاریخی است ،یک افشــار تا به امروز نشــان داده به موضوعات
شفاهیبسیاریازسینمایینویساننشانم یدهدکهاین دوگانگی بین تفکری که آقــای صادق خلخالی چالشی و حساســیتبرانگیز علاقهمند است و
نکتههای بدیهی در وادی واقعیت و عمل چقدر نادیده از یک ســو و شهید بهشتی از ســوی دیگر آن را
گرفته میشــوند .شــاید یکی از علتهای این ماجرا، نمایندگــی میکنند .این دو تفکــر پس از پیروی به قول خودش از آن دســته دهــه هفتادیهایی
انقلاب اسلامی در مســائل مختلفی با هم تلاقی اســت که به دنبال پاسخ ســوالات خود از افراد
رسوبیافتگیذهن منتقددر مواجهه با پدیدههایمتنوع پیدا میکنند ،ما هم ســعی کردیم این تقابل را به موثــر در دوران پس از انقلاب میگردد .در واقع
و نوین سینمایی باشد .منتقدی ک ه ایدهها و یافتههایش تصویر بکشــیم .در واقع داســتان مــا از ۲۰روز
در ذهنیتی ماســیده و رســو بزده گرفتار مانده ،قدرت قبل از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و با تاسیس فیلمهایمستندیمانند«ضدقهرما ن»محصول
شورای عالی قضایی و شــورای عالی انقلاب تا جوانان امروز است که نسبتهایی نزدیک و دور
درک سیالیت فضای سینما را در گستره وسیع روایت و سال ۵۸که اوج تقابل بین شهید بهشتی و شهید با انقلاب دارند و چگونگی شــکلگیری و ادامه
میزانسن و ریتم و زاویه دید از دست م یدهد و ناگزیر از قدوسی با آقای خلخالی است ،ادامه پیدا میکند
تحلیلی واحد برای هر تجربه سینمایی جدید که مشاهده نظام جمهوری اسلامی ،سوالات بسیاری را در
و تا سال ۶۰را نمایش م یدهد». ذهن آنها ایجاد کرده اســت .این پرسشها برای
میکند ،بهره میگیرد. مستند«ضدقهرمان»هرچند تصاویرآرشیوی آنها بیپاســخ مانده و آنهــا درصددند ،جواب
البتــه این ماجرا محدود به نقد فیلم هم نیســت .در محــدود و گف توگوهای بســیاری دارد که این
افقی گستردهتر هر تحلیلی در زمینههای مختلف سیاسی مستند را از حوصله تماشــاگر عام خارج کرده و سوالاتشان را کشف کرده و تناقضهای موجود
نمیتواند یک تماشــاگر معمولی را تا پایان به پای در ذهنشان را حل کنند .افشار میگوید« :من
و اجتماعی نیز پتانسیل غرق شدن در این آفت را دارد. خود نگه دارد اما نگاه جسورانه و متهوران های به ب ه عنوان یک جوان دهه هفتادی سوالات زیادی
به برخی تحلیلهای سیاســی درباره تحولات داخلی و یکی از شخصیتهای مهم تاریخ انقلاب دارد و او
کوانیژهــتدک!راانرگکاررد‌ههانمادنوتحصلریفًًالبهراخییچننامدهدا بههه خارجی توجه را چنان متهم م یکند که یکی دو نفر از مصاحبهشوندگان مستند از دوران انــقلاب اسلامی و تاریخ ایران در ذهنم
قبل را واژه به به طور صر یح اعلام میکنند که با دادگاهی شدن خلخالی ،حکم وجود دارد که بیپاسخ مانده است و این منحصر
به من نیست و بســیاری از جوانان نیز با همین
اقتضای تغییرات سطحی قضیه عوض شده است .انگار اعدامش صادر میشد. سوالات بیپاسخ روب هرو بودند و یکجایی باید
یک برگه کلیشــه را روی هر گزارش جدیدی م یگذارند با تمامی این اوصاف به نظر م یرســد با گذشــت نزدیک به
و متناســب با کلیشــ ههای قبلی ،تحلیــل جدید ارائه نیم قرن از سالهای پایانی دهه 50دیگر میتوان قضاوت درباره به این سوالات پاسخ داده شود .در دوران مدرسه
شخصیتهای سالهای اولیه انقلاب را به جوانان امروز سپرد. و دانشگاه که کسی پاســخی به ما نداد و با این
م یدهند :عاری از هر نگرش نو و متفاوت به ماجراها. همانهایی که به دنبال کشــف حقیقت هســتند و مستندات و دست از مستندها میتوان این دوگانگیهایی که
تحلیلهای هلو برو تو گلو! منتجهای خود را از حقایقی که درمییابند به تصویر کشــیده و
نقد فیلم کنکاش در جهان اثر اســت .با کلیشههای منتشــر میکنند .پس چه بهتر که از انتشــار مستندهایی مانند در تاریــخ انقلاب اسلامی وجود دارد را پاســخ
«ضدقهرمان» حمایت شود تا چنین آثاری در داخل مرزهایمان داد».
ذهنی نمیتوان به کنکاش و کاوش و کشف رسید. و در جشنوارههای داخلی به نمایش درآیند ،پیش از آنکه در آن صادق خلخالی یکی از شخصیتهای مشهور
طرف آبها چنین سوژههایی و افراد مرتبط با آن مایه قضاوت و
داستانیم یزندامارویکردفیلمسازازهمانابتداآنقدرمشخص و جنجالــی پــس از انقلاب و دهــه 60بود که در بســیاری از
نسخهپیچی برای برخیها قرار بگیرد. و معین اســت که نشــان م یدهد ،او از آغاز دریافت مشخصی اقداماتی که انجام م یداد تا به امروز مانندی ندارد .بروز و ظهور
از صادق خلخالی دارد و بــا گف ت وگو با چهرههای مختلف بر چنین شــخصیت در دوران پرهیاهو پس از انقلاب ،نتیجه فضا
این رویکرد خود صحه میگذارد .فیلمساز تلاش م یکند ،نحوه و اتمســفر همان دوره است .به محض اینکه فضا رو به آرامی و
ماموریت یافتن صادق خلخالی تا چگونگی انجام ماموریتش را منطقیتر شدن م یرود ،چنین افرای که از آن اوضاع بهه مریخته
روشن کند .در جایی عطریانفر تاکید م یکند که هیچ حکمی از و غبارآلود بهترین استفاده را برای اجرای افکار و منویات خود
سوی امام خمینی برای خلخالی نوشته نشده و او بدون داشتن میکنند ،رفت هرفته کنار گذاشته شده و به مرور حذف میشوند.
حکم از امام ،خود را حاکم شــرع م یدانسته است .مستندساز چراکه با کنار رفتن غبارها و شــفاف شــدن اوضاع ،تصمیمها
در ادامه به وقایعی کــه در دوران خلخالی رخ داده و اعدامهای منطقیتر شده و راه بر تندرویها و اقدامات خل قالساعه افرادی
متعددی که او انجام م یداده ،میپردازد و پورمحمدی در همین مانند خلخالی بسته میشود.
بخش تاکید م یکند که خلخالی ســری عالحکم بوده و با داشتن مســتند «ضدقهرمان» تلاش میکنــد ،اقدامات خلخالی
چند ســند محدود دست به اعدام بســیاری از متهمین م یزده را در ماهها و ســالهای اولیه پس از انقلاب به تصویر بکشــد.
است .عطریانفر به تعدادی از افسران ساواک اشاره میکند که مستند از ابتدا با تصاویری از یکی دو روز بعد از به آتش کشیدن
