Page 4 - 23-10-1403-1883 Sazandegi
P. 4
تازههای ادبیات و هنرکافه سال هفتم شماره 1883 04
یکشنبه 23دی 1403
خاموشی فریدون گزارش نشست
فریدون شهبازیان آهنگساز برجسته معاصر درگذشت نقش جلال
را در موســیقی پاپ بعد انقلاب کلید بزند ،به همین دلیل است که او را از کلاسیکهای موسیقی ایرانی همچون عهدیه و سیما بینا ،سیمین او برایم همچون یک استاد و معلم بزرگ است .فریدون شهبازیان بزر گداشت ۹۰سالگی جلال شباهنگی
بســیاری پدر موسیقی پاپ پس از انقلاب نام نهادهاند .او معرف برخی غانم و عبدالوهاب شــهیدی تا ایرج و اکبر گلپا .در موســیقی مدرن لایق قدردانی بســیار زیاد اســت .ما احســاس غــرور م یکنیم که
از خوانندگان پاپ به خصوص محمد اصفهانی به جامعۀ موسیقی بود. هم برای جوانان دهۀ ۷۰و از علیرضا عصار و حســین زمان موسیقی مراسم بزرگداشت جلال شباهنگی با عنوان «نقش جلال»
شهبازیان را در کنار خود داریم». با حضــور خانوادۀ این هنرمند فقید ،هنرمندان و علاقهمندان
Wشهبازیان به روایت ابتهاج نوشت و آنان با آثار او صاحبنام شدند. بــه هنر ،جمعــه ۲۱دی در باغ موزۀ هنر ایرانی برگزار شــد و
همکاری با ســینماگران :شــهبازیان تا پیش از انقلاب برای ســه Wزندگی و زمانۀ فریدون
هوشــنگ ابتهاج از جمله چهرههای مهم و تأثیرگذاری بود که چند فیلم موســیقی ســاخت و بخش بزرگــی از آثارش بعــد از انقلاب نمایشگاهی از آثار شاخص او نیز در همین روز افتتاح شد.
دهه با فریدون شهبازیان ه مکاری و رفاقت داشت .ابتهاج در کتاب «پیر و برای فیلمســازانی چــون داریوش مهرجویی ،مســعود کیمیایی، فریدون شــهبازیان ۲۱خــرداد ۱۳۲۱در خیابان فخر رازی تهران جلال شباهنگی در زمینه طراحی گرافیک و نقاشی معاصر
پرنیا ناندیــش» که خاطراتش را بازگو کرده دربــارۀ ویژگی آثار فریدون ســیروس الوند ،مســعود جعفریجوزانی ،فریدون جیرانی ،رسول به دنیا آمد .به تشــویق و راهنمایی پدرش با موســیقی آشنا شد و در ایران پیشگام بود و شــیوهای نظاممنــد و خلاقانه در آموزش
شــهبازیان و جایگاه او در موسیقی ایران میگوید« :ببینید آدمایی که تو ملاقلیپــور و ...بود و موســیقی او به بســیاری از فیلمهای ایرانی هنرستان موسیقی به تحصیل موســیقی و فراگیری ویولن پرداخت. هنر داشــت .او نقش برجست های در تعریف مبانی گرافیک در
ایران موســیقی ارکســتری کار کردن به راز اینکه چیکار کنند ،ارکستر هویت بخشیده اســت .موسیقی او که تلفیقی از سنت و مدرنیته بود اولین معلمش عطاالله خادم میثاق بود که پس از چند ســال فریدون ایران ایفا کرده اســت .تکنیکهای بدیع و نگاه خاص استاد،
خوش صدا بشــه کمتر توجه کــردن؛ یه علتش هم به نظــر من اینه که به بســیاری از فیلمها و سریالهای ایرانی جان بخشیده و آنها را در را به دلیل اســتعداد خاصش به معلم روســی خود ســرژ خوتسیف الهامبخش نسلهای متعددی از هنرمندان بوده است .با این
میخواســتن همۀ سازها رو با هم اســتفاده کنند فکر نم یکردن که چه ذهن مخاطبان ماندگار کرده است .اما در میان همۀ این آثار موسیقی معرفی کرد و فریدون تا پایان دورۀ ابتدایی نزد او تعلیم دید .در دوران حال ،بخشهایی از آثار و تکنیکهای او ،ب هویژه در حوزه آثار
ســازی باید صدای این قطعه رو تولید بکنه و این حالت و شخصیت رو فیلــم «لیلا»ی داریوش مهرجویی چنان با جــان اثر حرکت میکرد دبیرســتان تعلیم ویولن را تا اخذ دیپلم نوازندگی ویولن در کلاسهای حجمی ،همچنان مغفول ماند هاند و نیازمند بازشناسی هستند.
نشون بده ،در نتیجه سازها براشون مثل آجر پاره بود و بعد ترکیب سازها کــه اندوه جانکاه روی چهــرۀ لیلا حاتمی را نقش م یزد .اســتفاده شبان ه لوئیجی پاساناری که در آن زمان کنسرت مایستر (دستیار رهبر در این مراسم ،فرزانه اسعدی مجسمهساز ،محمد طلوعی
را طــوری انتخاب میکردن که یه خشــونتی توش بــود ...هنوز هم این هوشمندانه شــهبازیان از تکنوازی سهتار ایرانی برای نشاندادن این ارکســتر) ارکستر ســمفونیک تهران بود ،ادامه داد .در ۱۷سالگی به نویســنده ،حمید حلیمی نقاش و دوست قدیمی شباهنگی،
طوره متأسفانه .شهبازیان به این مسأله توجه داشت .کارهای ارکستری اندوه بســیار دقیق بود .از جمله مواردی بود که شــهبازیان از ساز و عضویت ارکســتر ســمفونیک تهران به رهبری حشــمت سنجری ایرج میرزا علیخانــی هنرمند طراح گرافیــک ،لادن رضایی
شهبازیان فو قالعاده لطیفه؛ چه کارهای خودش و چه وقتی کار دیگرانو موسیقی ردیف دستگاهی ایرانی اســتفاده کرد .دلایل متعددی دارد ســپس با طی آزمون رادیو به عضویت ارکستر گلهای رادیو درآمد. پژوهشگر و اســتاد دانشگاه ،فرشید پارسیکیا هنرمند طراح
اجرا میکنه ...به همین علت من یکی از دشمنان خونی آقای شهبازیانم از جمله اینکه لیلا گرفتار یک تفکر ســنتی بود و موســیقی او باید از در آن زمان ارکســتر گلها بــه رهبری رو حالله خالقــی و پس از او گرافیــک و ابراهیم کمالی مدیر باغ موزه هنــر ایرانی به ایراد
(کلابرخمنیدکمنهی؟ز!نگد.و) کشه اخییلن آیددمقبیاقایینهامسدـاـرتهعدشاهدباحزییـاـنر،تحآیوررتچآرواراهیانصقًا ًلد.ر.ک..م دل یک دلتنگی رازآمیز و درآمیخته با ســنت میآمد و شــهبازیان با جواد معروفی فعالیت میکرد .در همان ســالها در پی ایجاد ارکستر ســخن پرداختند و دربارۀ شخصیت و آثار جلال شباهنگی از
آهنگساز فو قالعاده خوبیه ...به نظرم شهبازیان شهید شده .اگه تنبلی نتها تزیینی این نغمه را چنان ساخت که در فیلم لیلا هم رد و نشان فارابی به رهبری مرتضی حنانه ،فریدون ناصری و مصطفی کسروی،
نمیکرد الان بهترین آهنگســاز ایران بود ».ابتهاج در بخش دیگری از آشکاری نداشــت و هم به جان هر مخاطبی نقشی م یزد .شهبازیان شهبازیان به عضویت این ارکستر پذیرفته شد .به دلیل علاقۀ خاص جنبههای مختلف صحبت شد.
این کتاب به همکار یاش با شهبازیان در رادیو اشاره میکند و میگوید: برای «پائیزان» رســول صدرعاملی هم موسیقی تأثیرگذاری ساخت به موســیقی ایرانی و مطالعه بر ردیفهای موســیقی ایران در ارکستر این سخنرانان شباهنگی را هنرمندی پیشگام و تأثیرگذار
«رادیوچیها ناچار بودن به من احترام کنن چون من احترا مشــون رو نگه و برای سریال «معصومیت از دس ترفته» داود میرباقری ،نگاهی به بــزرگ فرهنگ و هنر به رهبری حســین دهلوی عضویت یافت .در دانســتند که میراثی ماندگار در حوزههای نقاشــی ،گرافیک
م یداشتم...رادیوچیهامثلبدیعیوحتیتاحدودیتجویدیدرظاهر موسیقی عربی و منطقه داشت که با صدای محمد اصفهانی در تیتراژ سال ۱۳۴۵ه مزمانباتشکیلکروارکسترسمفونیکرادیوبهرهبری و مجسمهســازی بهجا گذاشته است .در ســخنران یها یاد و
خوب برخورد میکردند ...در ظاهر خوش و بش میکردن با من ولی کار تأثیرگذار بود .آهنگسازی فیلمها و سریالهایی چون اسب (مسعود آن برگزیده شد و اولین آثار آهنگسازی خود را در همان ایام ساخت. خاطره رسول رنگها زنده شد و به برخی از خصوصیات بارز
نم یدادن به ما .یه روز فریدون شهبازیان به من گفت که :آقا به ما آهنگ کیمیایــی ،)۱۳۵۶ -آقای هیروگلیف (غلامعلــی عرفان ،)۱۳۵۹ - پس از گذراندن دوران خدمت ســربازی در کنکور دانشکدۀ هنرهای این هنرمند فقید همچون پیشاهنگی در هنر ،تأثیر بر نسلهای
نم یدن .گفتم :غصه نخور .من هــزار تا آهنگ دارم .با تعجب منو نگاه دادشاه (حبیب کاووش ،)۱۳۶۲ -میرزا کوچک خان (امیر قویدل- زیبا پذیرفته شد و در دوران دانشکده از تعلیم استادانی چون هوشنگ هنــری (تکنیکهــای بدیع و نــگاه خــاص او ،الهامبخش
کرد و خیال کرد که من خودم آهنگ میســازم .گفتم :بازسازی کارهای ،)۱۳۶۲شیر ســنگی (مســعود جعفریجوزانی ،)۱۳۶۵ -سریال استوار ،یوسف یوســ فزاده ،محمدتقی مسعودیه ،علیرضا مشایخی، نسلهای متعددی از هنرمندان بوده است) ،نگاه خاص او به
قدیمیها .این کارو کردیم و گرفت .چند نفرو مأمور کردیم نشســتن از آوای فاخته (بهمــن زری نپور ،)۱۳۷۵ -هیوا (رســول ملاقلیپور- هرمز فرهت ،توماس کریســتین داوید و ولفگانگ والیش بهره برد و طبیعت و ویژگیهای شــخصیتی او اشاره شد .در بخشی از
روی صفحهها ،شعرها رو نوشتن ،یادمه فریدون مشیری هم م یاومد... ،)۱۳۷۷شام آخر (فریدون جیرانی ،)۱۳۸۰ -خاموشی دریا (وحید با عضویت در ارکستر مجلســی رادیو و تلویزیون به رهبری توماس این مراسم ،از مجسمه دست جلال شباهنگی که توسط فرزانه
چنــد نفر هم نت میکردن و به هر حال شــروع کردیم به بازســازی آثار موســائیان ،)۱۳۸۲ -سریال کلاه پهلوی (ســید ضیاءالدین دری- کریستین داوید و فرهاد مشــکات تجارب ارزندهای کسب کرد .در اسعدی ساخته شده بود ،رونمایی شد .این اثر به پسر زندهیاد
قدیمیها .چند نفر مثل جواد معروفی ،یادش بهخیر ،خیلی آدم نجیب و ،)۱۳۸۹-۱۳۸۳اخراج یها (مسعود دهنمکی )۱۳۸۵ -و مظفرنامه ســالهای پایانی دانشکده به دعوت هوشــنگ ابتهاج که سرپرست
شریفی بود وهمایون خرم با ما کار میکردن و تو این باندبازیها نبودن». (محمدرضا ورزی )۱۳۸۶ -از دیگر آثار او در حوزۀ آهنگسازی فیلم برنامۀ گلهای تازه در رادیو بود ،مســئولیت موسیقی برنامۀ گلهای شباهنگی هدیه شد.
یلــدا ابتهاج ،دختر هوشــنگ ابتهاج پس از درگذشــت فریدون تازه را عهدهدار شد .شهبازیان از اواسط دهۀ ۱۳۵۰در زمینۀ موسیقی پس از مراسم ،نمایشگاهی از آثار منتخب جلال شباهنگی
شــهبازیان در صفحۀ اینستاگرامش با اشــاره خاطرات روزهای رادیو و سریال هستند. متن فیلم نیز فعالیت مبســوطی داشته است .پس از انقلاب و در دهۀ در گالــری پردیس بــاغ موزه هنر ایرانی بــا حضور جمعی از
و همکاری شــهبازیان و سایه نوشــت« :روز با خبر ناگوار درگذشت همکاری بــا اهالی ادب :وقتی به پیشــنهاد کانــون پرورش فکری ۶۰نیز با توجه به محدودیتهای ِاعمال شــده بر موســیقی باکلام و علاقهمندان افتتاح شــد .این نمایشگاه شــامل نقاش یهای
فریدون شــهبازیان آغاز میشود و چه خبر تلخی .ماندهایم و میبینیم کودکان و نوجوانان قرار میشود ،شهبازیان آثاری تولید کند تا شاعران خوانندگان ،شهبازیان بیشــتر تمرکز خود را بر ساخت موسیقی متن برجســت های از مجموعههــای «جنــگل»« ،گل و مرغ» و
رفتن یکی یکی دوســتان و عزیــزان را ،هر آنکــه از دوران کودکی و ه مروزگارش آثار شــاعران کلاســیک را بخوانند ،زندگ یاش با شــعر فیلمها و سریالهای تلویزیونی معطوف کرد؛ جایی که مجال بیشتری
نوجوانی آشنای تو بود ،هر آنکه او گوش های از زندگی تو رنگی داشت. کلاســیک ایرانی و خداوندگاران ادبیات گره میخورد .آهنگســازی به آهنگساز برای فعالیت داده و تا حدی از گزند سانسور در امان بود. «تپهها» بود.
با این همه ب یرنگــی چه باید کرد؟ فریدون شــهبازیان را از نوجوانی برای خوانش رباعیات خیام و غزلهای حافظ با صدای احمد شاملو او برای بسیاری از فیلمهای سینمایی ماندگار و موفق موسیقی ساخت نمایشگاه «نقش جلال» تا تاریخ ۳۰دی در گالری پردیس
میشــناختم .بارها همراه پدرم در رادیو ایشــان را دیده بودم .ویلنسل نقطۀ آغاز این بخش از فعالیتهای شهبازیان بود و همکاری او و شاملو که برخی از این آثار موســیقایی جوایز بســیاری را در جشنوارههای بــاغ موزه هنر ایرانی دایر اســت و علاقهمندان میتوانند همه
ب هدوش از هنرســتان عالی موســیقی راهی ادارۀ رادیو م یشدم .پدرم به خوانش شاملو از آثار خودش هم رسید و «کاشفان فروتن شوکران» داخلی و خارجی برایش به همراه داشــت .شهبازیان از مهر ۱۳۹۵تا
را هرگــز در اتاقش پیدا نم یکردم .در آخر در اســتودیوهای رادیو او را با قطعات شــهبازیان چنان شنیدنی شد که گاه از شعر و صدای شاعر فروردین ۱۳۹۸رهبری ارکســتر ملی ایران را در دســت داشت و پس روزه از ساعت ۱۰تا ۱۸از این نمایشگاه بازدید کنند.
مییافتم .بارها فریدون شــهبازیان را هنگام تمرین یا ضبط و اجرای پیشی میگرفت .همکاری شــهبازیان فقط به شاملو محدود نشد و با از اســتعفا از مدیریت هنری و رهبری دائم ارکستر ملی ایران به عنوان این مراســم ،علاوه بر بزر گداشت ۹۰ســال زندگی پربار
قطعات دیده بودم .پدرم به ایشان خیلی مهر و احترام داشتند .همیشه و مشاور موسیقی بنیاد رودکی منصوب شد که در ۳۱اردیبهشت۱۳۹۸ استاد جلال شــباهنگی ،فرصتی بود برای بازشناسی میراث
همه جا از دقت و وسواس و گوش دقیق و سلیقۀ خوب موسیقاییشان مهدی اخوان ثالث و سعدیخوانی هوشنگ ابتهاج ادامه پیدا کرد. ارزشمنــد او در هنر معاصر ایــران و ادای احترام به یکی از
میگفتند .در این ســالها هنوز با ایشــان در تماس بودم و بارها برای از این سمت نیز کنارهگیری کرد. چهرههای ماندگار هنر این مرز و بوم است .باغ موزۀ هنر ایرانی
گف توگوییزندهقرارگذاشتیمکههرباربهعلتبیمارییاپروژهضبط Wسبک موسیقایی با همکاری گالری گویه میزبان مراســم گرام یداشت نودمین
کاری فرصت دســت نداد .افسوس...در پیامی بعداز درگذشت سایه Wه مکار یبامشاهیرهنر سال تولد استاد جلال شباهنگی ،هنرمند برجسته ایرانی بود.
برایم نوشتند« :سلام یلدا جان ،خوب باشی عزیزم ،تسلیت صمیمانه فر یدون شهبازیان سبکی منحصر به فرد و تلفیقی داشت .موسیقی جلال شباهنگی ،هنرمند برجستۀ نقاشی ،عضو پیوستۀ
مرا به خاطر ســفر بهشــتی پدر پذیرا باش ،سلامت و موفق باشی». او تلفیقی از موســیقی کلاسیک ایرانی و غربی بود که با ملودیهای فریدون شــهبازیان به عنوان یکی از برجســتهترین آهن گسازان فرهنگســتان هنر و استاد دانشــکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه
و امروز دریغ خودشان به ســفری ابدی رفتند .درگذشت ایشان را به ایران ،همواره با هنرمندان مختلفی از حوزههای موسیقی ،سینما ،تئاتر تهران ،متولــد ۲۴آذر ۱۳۱۴در تهران بود و ۲۵مرداد ۱۴۰۲
خانواده و دوستان و همکاران و دوستداران موسیقی تسلیت میگو یم». دلنشین و تنظیمهای دقیق شناخته میشد. و ادبیبات همکاری داشته اســت .این همکاریها منجر به خلق آثار درگذشت .شــباهنگی علاوه بر نقاشی در حوزه گرافیک و
ویژگیهای بارز سبک موسیقی شهبازیان عبارتند از: مجسمهسازی نیز فعالیت داشت .دشتها ،کویرها ،گل و
تلفیق موسیقی سنتی و کلاســیک :او با مهارت خاصی توانست ماندگاری شده است که در تاریخ موسیقی ایران ثبت شدهاند. مرغها و حجمهای شیشــ های از مجموعه آثار مشهور این
عناصر موسیقی سنتی ایرانی مانند دستگاهها و گوشهها را با هارمونی همــکاری با خوانندگان :شــهبازیان برای بهتریــن صداهای زن و هنرمند فقید اســت .در آثار شباهنگی سه واژۀ باغ و دشت
و ساختار موسیقی کلاسیک غربی ترکیب کند .در آثار شهبازیان هم مرد ایرانی موســیقی نوشت از محمدرضا شــجریان تا گیتی پاشا ،از و درخــت به عنوان نشــانههای واحد از ریتم و ســاختار،
از سازهای ایرانی مانند تار ،سه تار و کمانچه و هم از سازهای غربی علیرضا افتخاری و محمد اصفهانی تا خدیجه دده بالا (مهســتی). ترکیب دو ساحت عینی و غیرعینی و روابط عمودی و افقی
و نحــوۀ قرار گرفتن فضای مثبت و منفــی را جلوهگرند .او
مانند ویولن ،ویولنسل و پیانو استفاده شده است. در آثار نقاشــ یاش با اســتفادۀ ویژه از الوارهای رنگی نرم و
ملودیهــای ماندگار و به یــاد ماندنی :بســیاری از ملودیهای نگاه ویژه و متمایز دید در پرســپکتیو و باور بلوغیافت های که
ساخته شده توسط شهبازیان به سرعت در دل مردم جای گرفت و به از تجربههای متعدد و متنوعش برمیآید ،درجســ توجوی
عناصر در عین تجلی به ارزش درونی عناصر توجه میکند.
آهنگهایی ماندگار تبدیل شدند. وفاداری و اصرار ویژه به روش و بیانی خاص ،نشــانههای
توجه به شــعر و ادبیات :شهبازیان به شعر و ادبیات علاقه زیادی متمایز این هنرمند اســت و بیانی دراماتیک و شــاعرانه و
داشــت و بســیاری از آثارش بر اساس اشعار شــاعران بزرگ ایرانی موسیقی د لانگیز سرزمین و جهان ویژه ترجمان عاطفی و
ساخته شده است. تصویری وی از جهان است.
سبک موسیقیایی شهبازیان بر نسلهای بعدی آهنگسازان ایرانی
تأثیر بسزایی گذاشــت .او با تلفیق موفق موسیقی سنتی و کلاسیک،
راه را برای آهنگســازان جوان هموار کرد تا بتوانند با آزادی بیشــتری
در عرصه موســیقی فعالیت کنند .برخی از کارهای شهبازیان در زمرۀ
پرشــنوندهترین آثار موسیقی بعد انقلاب به شــمار م یرود که از جمله
آنها میتوان به آهنگسازی او روی موسیقی بوی گل(شبانگاهان) با
صدای عبدالحسین مختاباد ،تنظیم و آهنگسازی روی آلبومی مشترک
با عباس خوشــدل و علیرضا افتخاری و برخی دیگر از آثار موسیقایی
او اشاره کرد .تجربۀ او در موسیقی رادیو در سالهای پیش از انقلاب و
سالهای ابتدایی دهه ۷۰او را در جایگاهی نشاند تا بتواند جریانی موثر
