Page 6 - 26-12-1403-1934 Sazandegi
P. 6
تحلیل تحولات اقتصادیتوسعه سال هشتم شماره 1934 06
یکشنبه 26اسفند 1403
بحرانها پرداخته و از اصلاحات ریشــ های که برای بازسازی تابآوری سال سخت! دیدگاه :تحلیل اقتصادی
ضروری است ،غفلت کرده است.
چرا سال آینده ،سختترین سال نیمقرن گذشته است؟ بازار مسکن در چهار حالت
در نهایــت باید گفت که حفظ وضع موجود در شــرایط کنونی ایران
نه تنها به معنای تثبیت نیســت بلکه به تعویق انداختن بحرانها به آینده کشور را تشکیل م یدهد و رشد منفی این بخش در پی تشدید تحریمها سعید خوشبین چقدر احتمال دارد که بازار مسکن
است .کشوری که با انبوه چالشهای حلنشده مواجه است ،نمیتواند میتواند به طور مستقیم اثر کاهنده قابل توجهی بر رشد اقتصاد داشته روزهای آرامیدرپیشداشتهباشد؟
با تکیه بر انفعال و اجتناب از تغییر به رشــد یا حتی ثبات پایدار دســت باشد .علاوه بر این ،بخش نفت بر سایر بخشها و گروههای اقتصادی گروه اقتصاد
یابد .این رویکرد شــاید در کوتاهمدت از تنشهای آشکار جلوگیری کند نیز تاثیرگذار اســت و اثر غیرمســتقیم آن بر رشد اقتصاد درخور توجه جمشید پیشقدم
اما در میانمدت و بلندمدت ،هزینههای ســنگینتری را بر دوش جامعه اســت .رشــد منفی بخش نفت حتی میتواند با کاهش رشد تشکیل ســال 1404بدونهیچشــ کوگمانیدشوارترینســالدرنیمقرن
و نظام حکمرانی تحمیل خواهد کرد .بنابراین ضرورت حرکت ب ه سوی ســرمایه در سال 1404روند بلندمدت رشــد اقتصاد در سالهای پس گذشــته خواهد بود .تصور کنید در شهری زندگی میکنید که برق آن در تحلیلگر اقتصاد
اصلاحات ســاختاری ،فعالانــه و یکپارچه ،بیش از هــر زمان دیگری از 1404را تحت تاثیر قرار دهد.در 3ماه اول ســال 1404این احتمال تابســتان به تناوب قطع م یشــود ،آب هم جیرهبندی شده و گاز هم در
احساس میشــود .اکنون در موضوع برق به وضعیت بحرانی رسیدهایم وجــود دارد که نرخ ارز کانــال ۱۰۰هزار تومــان را رد کند و نرخ دلار زمستان قطع میشود .در چنین شرایطی ،تحر یم هم هستیم و شوکهای با وضعیتی که سال 1403و ســالهای قبل از آن بر بازار
و این وضعیت را تا چند سالی خواهیم داشت و در گاز و آب نیز اوضاع در بازار مبادله ،کانال 70هزار تومان را پشــت ســر بگــذارد .در ادامه ارزی پ یدرپی خواهیم داشت و تورم هم مستمر در حال افزایش است. مسکن گذشــت همچنین لحاظ «متغیرهای سیاسی» موثر
بحرانی خواهد بود .به طور قطع سال آینده در تهران و خیلی از شهرهای اگر ریســکهای سیاســی افزایش پیدا کند ،ممکن اســت نرخ دلار نتیجه این وضعیت ،افزایش فشــارهای روانی به افراد و بروز پدیدههای بر معادلات بازار ،میتوان چهار سناریو را برای مسکن 1404
دیگر ،ســهمیهبندی آب هم خواهیم داشت .ناترازیها به کاهش تولید قیمتهــای خیلی بالاتر از این را هم لمــس کند .دولت هدفگذاری ترســیم کرد .با توجه به وضعیت بازار مسکن در سال ۱۴۰۳و
منجر میشود و این وضعیت مردم را کلافه و عصبی خواهد کرد .ترکیب تورم ۳۰درصدی را برای سال ۱۴۰۴مطرح کرده اما ممکن است از 35 اجتماعی و تشدید شکاف میان مردم و جامعه است. سالهای پیش از آن همچنین در نظر گرفتن متغیرهای سیاسی
این شرایط با تورم بالا ،نااطمینانی از آینده و وجود ران تها و نابرابریها درصد هم فراتر برود .در صورت تشــدید تحریمها یا شوک ارزی ،تورم بــا همه اینها ،چشــ مانداز اقتصاد ایران در ســال ۱۴۰۴آمیزهای از موثر بر معادلات اقتصادی ،میتوان سناریوهای احتمالی برای
میتواند باعث دامن زدن به بحرانهای اجتماعی شــود .در پســماند و ممکن اســت به محدوده 50درصد هم برسد .ریس کها سال آینده هم فرصتها و چالشهاســت؛ از یکسو با تکیه بر ظرفی تهای داخلی و بازار مســکن در ســال ۱۴۰۴را در قالب چند مسیر محتمل
زباله ،کشــور در بعضی مناطق با بحران مواجه شده است .در آلودگی مهمان ما هستند ،شوکها دوباره پیدایشان م یشود و نااطمینانی دست بهبود دیپلماسی اقتصادی ،امکان رشــد و ثبات وجود دارد و از سوی ترســیم کرد .این سناریوها براساس تحلیل روندهای گذشته،
هوا ،آلودگی محیط زیســت ،فرونشســت زمین و ...اوضاع اسفناک از ســر ما برنم یدارد.در نتیجه ،تورم اگر بالا نرود ،پایین نخواهدآمد و دیگــر،تداومناترازیهاوانفعالدراصلاحات،ســای هایازبحرانهارا شرایط کنونی و پیشبینی تحولات سیاسی و اقتصادی شکل
است و به سمت بدتر شدن م یرود .موضوع صندوقهای بازنشستگی نــرخ ارز هم جا دارد که اعداد بالاتــر از 150هزار تومان را لمس کند. بر آینده اقتصادی کشــور م یافکند .به عقیــده اقتصاددانان در صورت
با بالا رفتن سن جمیعت در حال بحرانیتر شدن است .در موضوع تورم به نظر م یرســد ،راهبرد مذاکره هم به بنبســت رسیده و امید چندانی بهرهبرداری از منابع انسانی جوان و متخصص ،توسعه زیرساختهای گرفت هاند و به شرح زیر ارائه میشوند:
هیچبرنامهاعلامشــدهایاز ســویدولتدردسترس نیست.همزمان به ح لوفصل مشــکلات خارجی نیست که در این صورت باید منتظر انرژی تجدیدپذیر و تقویت روابط تجاری با همســایگان ،اقتصاد ایران سناریوی اول؛ تداوم ثبات نسبی با رشد ملایم قیمتها را
مخارجصندوقهای بازنشســتگی و فشــارها بــرایافزایش حقوق و کاهش درآمدهای نفتی و تشدید کسری بودجه باشیم که تورم و نرخ ارز میتواند در ســال ۱۴۰۴شاهد رشــد پایدار و کاهش وابستگی به نفت پیشبینی میکند .در صورتی که متغیرهای سیاســی ازجمله
افزایش مخارج دولت به افزایش خلق نقدینگی از ســوی دولت و تورم باشــد .اما اگر ناکاراییهای ساختاری مانند کسری بودجه ،تورم مزمن ر یسکهای ژئوپلیتیک و تحر یمها در سطح فعلی باقی بمانند
بیشتر منجر میشــود .بالا رفتن تورم ،دسترسی به تسهیلات بانکی را را به شدت تحت تاثیر قرار م یدهد. و بحران بانکی بــدون اصلاح باقی بمانند ،اقتصاد کشــور در معرض نودتهغیدی،ربایزارچمشـســـمکگینرددررسسایالس۴ــ۴۰ت۱هااحتی اماقًتاًلصـشـااهدد تیدداوولم ثتبارتخ
تبدیل به یک رانت ارزشــمند میکند که دسترســی بــه آن برای بخش شکنندگی بیشــتر و کاهش تابآوری در برابر شوکهای خارجی قرار نسبی خواهد بود .در این سناریو ،افزایش قیمت آپارتمانها در
خصوصی «ســالم» بی شازپیش دشوار خواهد شــد .سب کرفتاری و Wرویکرد غلط خواهد گرفت .اما سوال این است که در سال آینده ،وضعیت متغیرهای تهران و سایر شــهرها در محدودهای نزدیک به تورم عمومی
گفتاری ترامپ مورد پسند مسئولان ما نیست و همین امر احتمال توافق رویکــرد نظام حکمرانــی در ایران «حفظ وضع موجود» اســت و اقتصاد چه میشود .از نرخ رشد شروع میکنیم؛ در شرایط عادی ،رشد (بین ۳۰تا ۳۵درصد) باقی خواهد ماند .کاهش قدرت خرید
درکوتاهمدتراکمرنگواحتمالفشارهارابیشترم یکند.درعینحال تصمی مگیران ترجیح م یدهند به چیزی دســت نزنند که خراب نشــود. اقتصادب هعنوانیکیازمهمترینمتغیرهایکلاناقتصادیازسهعامل و نبــود محرکهای قوی برای تقاضا ،همراه با عرضه محدود
رویکرد «حفــظ وضع موجود» در نظام حکمرانی که مبتنی بر اجتناب عمدهتاثیرم یپذیرد:وضعیتسرمایهگذاری،وضعیتنیرویکارورشد واحدهای مســکونی جدید ،میتواند این تعادل شــکننده را
سال آینده ممکن است ،نرخ تورم رکوردهای تاریخی خود را بشکند. از تغییر و دستکاری ســاختارها به منظور جلوگیری از بروز مشکلات بهرهوری .به عبارت دیگر برای اینکه بتوانیم چشــ ماندازی از وضعیت حفظ کند .این ســناریو محتملترین حالت در صورت ادامه
جدید اســت در شرایطی که یک کشور به ثبات ساختاری و عملکردی رشــد اقتصاد در سال 1404داشته باشیم ،لازم اســت چش ماندازی از شرایط کنونی است اما به دلیل شــکنندگی آن ،هرگونه تغییر
Wنیم ه ُپر یا روشن رسیده باشد ،میتواند ب ه عنوان یک استراتژی محافظهکارانه مؤثر عمل ناگهانی در متغیرهای سیاســی یا اقتصادی میتواند آن را به
کند .با این حال در مورد ایران ،این رویکرد به دلایلی که در ادامه تشریح سرمایهگذاری ،نیروی کار و بهرهوری ترسیم کنیم. هم بزند .ســناریوی دوم؛ تحرک بازار در پی گشایش سیاسی
هرچند سال ۱۴۰۴سالی بسیار ســخت به لحاظ اقتصادی برآورد میشــود ،دیگر کارایی لازم را ندارد و نمیتواند پاسخگوی چالشهای براســاس گــزارش مرکز پژوهشهــای مجلس ،رشــد واقعی (به را پیشبینی میکند .چنانچه در ســال ۱۴۰۴شــاهد کاهش
میشود اما میتواند پایانی بر ناکاراییها و نقطه شروعی برای تغییر روش موجود باشد. قیم تهای ثابت) موجودی سرمایه در ســال 1402حدود 1/3درصد تنشهای سیاســی ،ب هویژه در حوزه بی نالمللی ،باشــیم این
حکمرانی اقتصادی در کشــور باشــد .آنچه از ناترازیها و ناکاراییها نخستین دلیل ،انباشت ناکاراییها و ناترازیهای ساختاری در طول بوده اســت .این در حالی اســت که طبق گزارش بانک مرکزی ،بخش امــر میتواند به بهبود انتظارات اقتصــادی و افزایش اعتماد
میبینیم و در ســال آینده خواهیم دید تنها دستپخت این دولت نیست سالیان متمادی است .مســائلی نظیر ناترازی در بودجه ،نظام بانکی، نفت در این سال رشد 18/8درصدی (به قیمتهای ثابت سال )1400 عمومی منجر شــود .در این حالت ،ورود سرمایههای جدید
بلکه محصول چند دهه حکمرانی اقتصادی غلط است .دولت پزشکیان صندوقهای بازنشســتگی ،انرژی و منابع آب بهصورت مزمن و بدون را تجربه کرد .به موازات کاهش رشد بخش نفت به 9/3درصد در نیمه به بازار مسکن ،افزایش تقاضا برای خرید و تحرک در بخش
در اجرا دولت چالاک و خلاقی نیســت اما در ذهنیتها از دولت قبل راهحلهای پایدار در زیرلایههــای ظاهری نظام اقتصادی و اجتماعی نخست سال 1403رشــد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به قیمتهای ساخ توساز قابل پیشبینی اســت .نتیجه این سناریو ،رشد
بهتر اســت .در این دولت فساد کاهش یافته و مردم احساس نمیکنند پنهان شدهاند .این انباشت مانند بده ی انباشت های است که با گذر زمان ثابت نیز از 6/3درصد در ســال 1402به 4/1درصد در نیمه نخســت قیمتها فراتر از تورم عمومی (شــاید در بازه ۴۰تا ۵۰درصد)
که منابعشــان به تاراج م یرود .اقتصاد ایران برای ســا لهای متمادی نه تنهــا کاهش نیافته بلکه با بهره مرکب افزایــش هم یافته و اکنون به ســال 1403فروافتاد .هنوز آمار حســابهای ملی برای نیمه دوم سال خواهد بود ب هویژه در کلانشــهرهایی مثل تهران که پتانسیل
از رانتخواری و حضور ذینفعان سیاســتهای غلط ،متضرر شــده برهسجـاـییدهموکاهجدیههگفرعقاابل بلا ایچنشمچپاولششیهنای،سصترفًً.اربوهیتعکوریدقحمفشظکولاضعت نقط های 1403منتشر نشده اما م یتوان انتظار داشت که کاهش بیشتری در رشد جذب سرمایه بیشتری دارند .با این حال ،این سناریو ب ه شدت
است .با کوچکتر شدن این رانتها امید م یرود ،تاثیر رانتخواران در موجود، بخش نفت و رشــد تشکیل ســرمایه ثابت ناخالص رقم خورده باشد. وابسته به اقدامات سریع دولت در جهت تقویت قدرت خرید
منجر شده و ظرفیت سیستم برای تحمل فشارهای بیشتر را کاهش داده بنابراین احتمال دارد که ســرمایهگذاری انجام شده در سال 1403حتی
سیاستها نیز کمرنگتر شود. است .دومین دلیل ،تغییرات ســریع در محیط داخلی و خارجی است و تسهیل شرایط تامین مالی مسکن است.
بالا بههمآنچهنایـاـشنــاورهضعکیردیت بم اححراتنمیاًاًکلشسـیـاوسر دترگذحاورازهنهراا بیی متشاعـزپـیددشیبهکفهکدرر که انفعال را غیرممکن میکند .در داخل ،افزایش مطالبات اجتماعی، کفاف تامین جبران استهلاک موجودی سرمایه را هم ندهد. ســناریوی ســوم؛ مبتنی بر رکود عمیقتر در سایه تشدید
فــرو خواهد برد که کجای کارمان ایراد دارد کــه در همه زمینهها دچار تحولات جمعیتی و کاهــش اعتماد عمومی به نهادها ،نظام حکمرانی آمارهای بــازار کار از کاهش نــرخ بیکاری به محــدوده کمتر از بحرانهاســت .در مقابل ،اگر متغیرهای سیاســی به سمت
مشکل شــدهایم .یکی از مهمترین خطاهای سیاستگذاری اقتصادی را با فشــارهای بیســابق های مواجه کرده و ب ه عنــوان عوامل بیرونی، رونــد بلندمدت حکایت دارند ( 7/2درصــد در پاییز )1403و امیدی تشــدید تنشها پیش بروند ،انتظارات تورمــی در بازارهای
در ایران ،مخدوش کردن نظام قیمتهاســت .همچنین دخالت بیش از تحریمهای اقتصــادی ،رقابتهای ژئوپلیتیکی و تحــولات فناورانه، به افزایش نرخ مشــارکت اقتصادی نیز وجود ندارد .این درحالی است مــوازی نظیر دلار و طلا شــدت خواهــد گرفت امــا بازار
اندازه دولت در حوزههای مختلف و در عین حال عدم دخالت در برخی ایران را در موقعیتی قرار داده که نیازمند تصمیمگیریهای جســورانه و که روند رشــد جمعیت کشور نیز چندان امیدوارکننده نیست .در مورد مسکن ممکن اســت به دلیل کاهش شــدید تقاضا وارد فاز
حوزههــا (مثل حکمرانی آب) نیز یکی دیگــر از دلایل وضعیت کنونی اصلاحات ساختاری اســت .در چنین شرایطی ،حفظ وضع موجود به بهرهوری اگرچه دسترســی به آمارهای ب هروز وجود ندارد اما از شواهد رکود عمیقتری شــود .در این سناریو ،قیمتهای پیشنهادی
معنای از دست دادن فرص تهای تطبیق و عقبماندگی بیشتر است. موجود میتوان بــه بحرانی بودن وضعیت پی بــرد .افزایش مهاجرت آپارتمانها حتی ممکن اســت ب ه صورت اسمی ثابت بماند یا
است که امید م یرود این رویکردها تغییر کند. از ســوی دیگر ناترازیهای پنها نشــده مانند کسری بودجه مزمن نیرویمتخصصوتحصی لکردهونداشتندسترسیآسانبهتکنولوژی کاهش یابــد ،درحالی که حجم معاملات به کمترین ســطح
می تکننجدرب.همنثًاش ًلانطدرادحهفارسوتشکهسدربوالزتیهتانههناگواقتمتنی اگجدراستشیدمکعقهولخازنانهتهردروفلتاتر یا بحران انرژی به تدریج نقاط ضعف سیســتمی را تشدید کردهاند .این در پی پایداری تحریمها ،عوامل ی هســتند که رشــد بهرهوری نیروی خود در ســا لهای اخیر خواهد رسید .این وضعیت میتواند
خالی بود .بحرانهای اقتصادی در ســال آینده نیز پرزور خواهند بود و اوسـضـعیت.ت،رکویشکــردورفعرالدیرببهرابجرابیحتراقونیهات بینپییانشهباینصیرنفًًاشبدهه،مدشیرکیننتدهتظراهکرردهی کار و ســرمایه را به شــدت تهدید میکنند .بنابراین در شرایط عادی با کاهش ســرمایهگذاری در بخش ساخ توساز و مهاجرت
دولت را مجبور به اصلاحــات اقتصادی در حوزههای مختلف ازجمله نوماییتنوادرنحچالشیــا مسانــدازتمکثبهتایحبترمااًایًلرفشرد اضقتشصراایدطدرعاسدالی ب4ر0ا4ی 1تسراسلیم04ک4رد1
یارانههای انرژی خواهد کرد .با اینکه همه از بزرگ بودن و دخالتهای خوشبینانه است .بخش نفت حدود 9درصد از تولید ناخالص داخلی سرمایهها به خارج از کشور همراه شود.
نابجای دولت مینالند اما اکثر مردم ایران نســبت به دولت ،شرطی و به تحقق هر یک از این سناریوها به عوامل متعددی بستگی
آن وابسته شدهاند و در هر موضوعی انتظار دخالت دولت را دارند .سال دارد ،ازجمله؛ سیاســتهای دولت در حوزه مســکن مانند
آینده میتواند تغییری در این رویکرد باشد .از دولتها آبی گرم نمیشود تســهیلات بانکی و طرحهای حمایتی .تحــولات نرخ ارز و
تاثیر آن بر هزینههای ســاخت .میزان موفقیت در کنترل تورم
خودمان باید این کشور را بسازیم. عمومی؛ و تغییرات در فضای سیاســی داخلی و خارجی .با
توجه به تجربه سال ۱۴۰۳که نشــا ندهنده تفاوت رفتار بازار
مسکن با سایر بازارهاســت به نظر م یرسد این بازار در سال
۱۴۰۴نیز مســیر متمایزی را طی کند اما جهتگیری دقیق آن
به شــدت تحت تاثیر متغیرهای کلان خواهد بود .در نهایت،
محتم لترین پی شبینی برای سال ۱۴۰۴با فرض تداوم شرایط
کنونی ،تثبیت نســبی قیمتها با رشد ملایم است ،مگر آنکه
تحولات سیاســی یا اقتصادی قابلتوجهی معــادلات را به
نفع یکی از دو ســناریوی دیگر تغییر دهد .کارشناسان توصیه
میکنند که سیاستگذاران با رصد دقیق این متغیرها ،تدابیری
پیشگیرانه برای جلوگیری از رکود عمیق یا التهاب ناگهانی در
این بازار اتخاذ کنند .چنانچه وضعیت ایران و غرب در موضوع
هست های شبیه حالتی باشد که باردیگر محدودیتهای فروش
نفت اعمال شــود و دلار نوســان مثبت داشــته باشد در این
صورت احتمال رشــد قیمت بیش از ثبات آن اســت .اما اگر
رابطه ایران و غرب پشت میز مذاکره جریان پیدا کند و در عین
حال روند مذاکرات نوسان داشته باشد ،همه بازارها ک مرشدی
را تجربه میکنند اما بازدهی مسکن بیش از بقیه خواهد بود.
