Page 6 - 25-03-1404-1992 Sazandegi
P. 6
بررسی تحولات اقتصادیتوسعه سال هشتم شماره 1992 06
یکشنب ه 25خرداد 1404
بوده و اولویت ،حفظ کشــور از فروپاشی بوده است؛ با این مدیر یت بازار دیدگاه:یادداشتاقتصادی
حال ،شواهد نشان م یدهند که فقدان برنام هریزی بلندمدت
و اصلاحات ســاختاری ،ب هویژه در مدیریت منابع و نظارت چه مسیری پیِِش روی تصمیمگیران ستادی اقتصادی دولت قرار دارد؟ محاسبه خسارت
بر نهادها ،بذر مشــکلات اقتصادی بعدی همچون فساد و
ناکارآمدی را کاشت .گرچه این سیاستها در شرایط بحرانی مزمن ،کمبود کالا و نارضایتیهای اجتماعی را تشدید کرد؛ سعید خوشبین ایران و اسرائیل از جنگ چقدر خسارت میبینند؟
دهه 60تا انــدازهای اجتنابناپذیر بودنــد اما انتخا بهای انسجام سیاســی و ایدئولوژیک ،همراه با مدیریت متمرکز،
نادرســت و فقدان توجه به پیامدهای بلندمدت به مشکلات به کشــور کمک کرد تــا از این دوره بحرانی عبــور کند اما گروه اقتصاد مهتا معرفت
هزینههای اقتصادی و اجتماعی آن قابلتوجه بودند .بررسی
ساختاری دامن زد که اثرات آن تا امروز ادامه دارد. سیاستهای اقتصادی و سیاسی دهه ،60نشان م یدهد که ایــران دارای تاریخ و پشــتوان های از صلابــت ،مقاومت و گروه اقتصاد
تصمیمگیران در شرایط محدودیتهای شدید ،راهحلهایی را پایمردی است که سالها آشوب ،ترور و 8سال جنگ تحمیلی
مشکلات امروز اقتصاد ایران برگزیدند که در کوتاهمدت ،برای حفظ ثبات و تامین نیازهای سر گذاشته است و تجربه کافی برای گذار از این شرایط پداشرِِدت. را یکی از پرســشهای مهم در وقایع اخیر ،این است که
اساسی کشــور موثر بودند اما در بلندمدت ،پیامدهای منفی اداره اقتصاد در شــرایط جنگ ،ترور و آشــوبهای را ایران از جنگ با اسرائیل چقدر خسارت میبیند همچنین
تداوم جنــگ میان ایــران و اســرائیل میتواند ،لطمات قابلتوجهی ب هدنبال داشتند؛ سیاســتهایی ،مانند اقتصاد خیابانی ،یکی از تجربههای مهم نظام حک مرانی ما محســوب
شدیدی به اقتصاد ایران وارد کند؛ ب هویژه با توجه به وضعیت کوپنی و تمرکز بر مدیریت دولتی منابع با هدف توزیع عادلانه میشود؛ هرچند در هر دورهای ،تصمیمگیران دچار اشتباههای اسرائیل متحمل چه خسارتی خواهد شد.
شــکننده اقتصادی کنونی که شــامل تحریمهای گسترده، و تامین معیشت در شرایط جنگی اتخاذ شدند .این اقدامات زیادی هم شدهاند اما نظام حک مرانی موفق شده است ،کشور تخمین دقیق خسارات اقتصادی جنگ احتمالی ایران
وابستگی به درآمدهای نفتی و فرسودگی زیرساختهاست. در جلوگیری از قحطی و حفظ انسجام اجتماعی تا اندازهای را از شرایط خطرناک آن دوره بهسلامت واسرائیل،دشواراستچراکهشدت،مدتوابعاددرگیری
تشــدید تحریمها توســط غرب ،ب هویژه با حمایت آمریکا از موفق بودند؛ با این حــال ،اقتصاد دولتی و متمرکز دهه ،60 عبور دهد .آیا نظام حک مرانی در شــرایط مشــخص نیســت اما با توجه به وضعیت کنونی اقتصاد
اســرائیل میتواند ،محدودی تهای تجــاری را افزایش دهد زمینهساز مشکلات ساختاری شد که برخی آن را سنگبنای فعلی نیز میتواند کشــور را ب ه سلامت از ایران و اطلاعات موجود ،میتوان ســناریوهایی را بررسی
و دور زدن تحریمها را دشــوارتر کند و به کاهش دسترســی این مرحله گذر دهد؟ کرد .اقتصاد ایران که تحتفشــار تحریمهای گســترده،
به منابــع مالی و افزایــش هزین ههای واردات منجر شــود. مفاسداقتصادیبعدیم یدانند. تصمیمگیــری اقتصادی در شــرایط وابســتگی به درآمدهای نفتی ،تورم بالا ،بیکاری جوانان
بسته شــدن تنگه هرمز ،چه ب هدلیل اقدامات ایران یا تشدید کوپنیســم ،اگرچه توزیع عادلانه را هدف داشــت ،اما با جنگ ،تــرور و آشــو بهای خیابانی و فرســودگی زیرساختهاست ،مقابل جنگ آسیبپذیر
درگیریها ،میتواند قیمت جهانی نفت ایجاد ران تهای ناشــی از تفاوت قیمتهای رسمی و بازار نیازمند رویکردی چندوجهی است که است .حملات اسرائیل به تاسیسات نفتی ایران میتواند،
را تا ۲۸دلار در هر بشکه افزایش دهد. آزاد ،بستری برای سوءاستفاده و فساد فراهم کرد؛ تخصیص ترکیبی از مدیریت بحران ،اولویتبندی صادرات نفــت را مختل کند و درآمد ارزی را بهشــدت
حملات بــه زیرســاخ تهای نظامی، ارز دولتی و کنترل شدید بازارها نیز به شکلگیری شبک ههای منابع و انعطافپذیری در سیاستگذاری کاهش دهد .بر اساس برآوردها ،حمله به زیرساختهای
هســت های یا غیرنفتی مانند تاسیســات غیررسمی و اقتصاد زیرزمینی منجر شد که بعدها گسترش را در برمیگیــرد .اقتصاد ایران در دوران نفتــی میتواند،قیمت جهانی نفت را تــا ۱۳دلار در هر
برقی و صنعتــی میتواند تولید داخلی را جنگ تحمیلــی بــا چال شهایی مانند بشــکه افزایش دهد؛ با بسته شدن تنگه هرمز ،این رقم تا
مختل کند و موجب کمبود ســوخت و یافت. تخریب زیرســاختها ،کاهش شدید ۲۸دلار افزایش مییابد که به توقف کامل صادرات نفت
کالاهای اساســی شود .خروج سرمایه نبــود شــفافیت در نهادهــای دولتــی ،بــه تضعیــف درآمدهاینفتی،تحریمهایبی نالمللیو ایران نیز منجر میشــود .این امر میتواند کسری بودجه
از بــورس ،همانطور کــه در تن شهای زیرســاخ تهای اقتصادی و تشدید ناکارآمدیها انجامید. نیاز به تامین هزینههای جنگ و معیشت را افزایش دهد ،تورم را تشــدید کند و به کمبود کالاهای
اخیر ،شــاهد ریــزش ۷۰هزارواحدی حامیان این سیاســتها ،اســتدلال میکنند که در شرایط مردم مواجه بود؛ نظام حک مرانی با اتخاذ اساسی و قطعی برق منجر شود؛ همانطور که در جنگ
شــاخ ص کل و خــروج ۳۶۰۰میلیارد جنگی ،گزینههــای محدودی پیِ ِش روی سیاســتگذاران سیاستهای اقتصاد جنگی ،منابع محدود را مدیریت کرد. ایران و عراق ،درآمد ســرانه ایران به کمتر از نصف کاهش
تومان نقدینگی بودیم ،میتواند بازار مالی جیرهبندیکالاهایاساسیمانندموادغذایی،سوختودارو یافت .حملات به تاسیسات نظامی ،هست های یا صنعتی،
را بیثباتتر کند .افزایش نرخ ارز که در برای توزیع عادلانه و جلوگیری از قحطی اجرا شد .دولت با مانند آن خســارتی که در اکتبر ۲۰۲۴به کارخانه پهپاد در
تنشهای اخیر به بالای ۶۴هزار تومان تقویت تولید داخلی ،ب هویژه در بخش کشــاورزی و صنایع شــمسآباد یا پایگاههای موشکی در کرمانشاه وارد شد،
رسیده اســت ،ارزش پول ملی را بیشتر استراتژیک ،تلاش کرد وابستگی به واردات را کاهش دهد؛ تولیدداخلیرامختلکردهوهزینههایبازسازیراب هدلیل
کاهش م یدهــد و هزین ههــای زندگی همچنینبازارهایموازیوغیررسمیبرایتامیننیازهاشکل تحریمها ،غیرقابل تحمل میکند .گزارشها از حملات
را برای شــهروندان عــادی افزایش م یدهــد .اقتصاد ایران گرفتند که گاهی به اقتصاد زیرزمینی دامن زدند .مدیریت ارز اخیر نشان م یدهد،خسارتها محدود بودهاند اما آسیب
در حال حاضر با چالشهایی ماننــد تحری مهای پیچیدهتر، از طر یق کنترل نرخها و تخصیص ارز دولتی به موارد ضروری به سیستمهای راداری و موشکی ایران ،هزینههای نظامی
وابستگی بیشتر به درآمدهای نفتی ،فرسودگی زیرساختها انجام شــد؛ هرچند این امر به تورم بالا و نوســانهای ارزی را افزایش داده است .تشــدید تحریمها ،خروج سرمایه
و نارضایتیهای اجتماعی مواجه است؛ این عوامل ،توانایی منجر شد .بســیج عمومی و استفاده از ظرفی تهای مردمی و افزایش نرخ ارز ،ارزش پول ملی را کاهش و معیشــت
نظامبرایتکرارموفقی تهایگذشتهرابهآزمونمیگذارند.با ماننــد کمکهای داوطلبانه و نیــروی کار ،نقش مهمی در مردم را تحتفشــار قرار م یدهد .طولانی شــدن جنگ
این حال پشتوانه تاریخی مقاومت ،تجربه انباشته در مدیریت پشتیبانی از اقتصاد ایفا کرد .با وجود موفقیت در حفظ ثبات میتواند به تخریب زیرساختها ،افزایش نارضایتیهای
بحران و ظرفیتهای انســانی و طبیعی کشور همچنان نقاط نســبی و تامین نیازهای اولیه ،اشتباههایی مانند دولتی شدن اجتماعی و احتمال تنش منجر شــود که سناریو مطلوبی
قوت مهمی هستند .موفقیت نظام حک مرانی در شرایط فعلی اقتصادی ،فقدان هماهنگی بین نهادها ،سوءمدیر یت منابع و
به عواملی مانند هماهنگی نهادهای تصمیمگیر ،شــفافیت تمرکز بیشاز حد بر اهداف کوتاهمدت ،مشکلاتی مانند تورم برای اسرائیل است.
در سیاســتگذاری ،جلب اعتماد عمومــی و بهرهگیری از در مقابــل ،توانایی ایــران برای وارد کردن خســارت
فناوریهای نوین برای مدیریت منابع بســتگی دارد؛ اگرچه اقتصادی به اســرائیل نیز قابلتوجه اســت امــا ب هدلیل
چالشها ســنگینتر شدهاند اما با اصلاح اشتباههای گذشته تفاوتهای ساختاری اقتصاد دو کشور ،تاثیر آن متفاوت
و اتخاذ رویکردهای واقعبینانه ،نظام میتواند از این شــرایط خواهــد بود .اســرائیل ماههای طولانی اســت که درگیر
عبور کند؛ هرچند این امر نیازمند انســجام و اجماع داخلی جنگ شده و ب ه شدت ،آسیبپذیر و مستعد شورشهای
داخلی شــده اســت؛ اقتصاد اســرائیل با تولید ناخالص
بیشتری نسبت به گذشته است. داخلی پیشرفتهتر و وابســتگی به تجارت دریایی ،مقابل
اختلالهای تجاری آســیبپذیر اســت .حــملات ایران
میتواند ،مسیرهای تجاری دریایی اسرائیل را مختل کند
که ب هدلیل وابستگی این کشــور به واردات کالا و انرژی،
هزین ههــای تجــاری را افزایش م یدهــد .جنگ جاری
اســرائیل که ۶۶میلیارد دلار هزینه نظامی به همراه داشته
است با تشــدید درگیریها با ایران و نیروهای نیابت یاش،
فشــار اقتصادی بیشتری به تلآویو وارد میکند .حملات
موشــکی ایران مانند حمله اکتبر ۲۰۲۴اگرچه خســارات
محــدودی به اســرائیل وارد کــرده اما میتوانــد با ادامه
درگیریها ،ســرمایهگذاری خارجی را کاهش دهد و نرخ
تورم اسرائیل که در مقایســه با کشورهای غربی بالاست
را تشدید کند.
تخلیه ۶۰هزار غیرنظامی از مناطق مرزی اســرائیل و
اختلال در بنادر کلیدی ماننــد آنچه در حملات حوثیها
دیده شــد ،هزینههای اقتصادی را افزایش م یدهد؛ با این
حال ،حمایت گسترده مالی و نظامی آمریکا و متحدانش،
مانند تامین تســلیحات پیشــرفته و کمکهای مالی ،به
اســرائیل توان جبران ســریعتر خســارات را م یدهد ،در
حالی که ایــران از چنین حمایتی بیبهره اســت .ب هطور
خلاصه اقتصاد ایران در جنگ احتمالی ب هدلیل وابستگی
به نفت ،تحریمها و ضعف زیرساختی ،متحمل خسارات
سنگینتری خواهد شد؛ از جمله کاهش درآمدهای ارزی،
تورم فزاینده و تخر یب ز یرساختها که میتوانند به بیثباتی
داخلــی منجر شــوند .در مقابل ،ایــران میتواند با تداوم
حمل ههای موشــکی به اقتصاد اسرائیل آسیب جدی وارد
کند اما ب هدلیل پشــتیبانی غرب از اسرائیل ،این خسارات
احتمالا محدودتر و قاب لجبرانتر خواهند بود؛ به هر حال
دیپلماســی و درگیری محدود ،بهتریــن گزینه برای ایران
است تا از فرسایش اقتصادی جلوگیری کند.
