اولین قدم پیروزی

تحلیل تقی آزاد‌ارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران از دور اول انتخابات

تقی آزادارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران می‌گوید: بخشی از جامعه که شرکت نکرد، این دفعه شرکت می‌کند و ترمیم می‌کند. به خاطر اینکه باورش نمی‌شد و فکر می‌کرد انتخابات یک چیز فرمال و رسمی است و کاندیدای خودشان را خواهند آورد. آنها متوجه شدند که می‌شود، اصلاح‌طلبی را حمایت کرد و عامل، مانع و مقاومتی در نظام سیاسی مقابل اصولگرایی پیدا شود. من دارم به آن فکر می‌کنم و خیلی اعتقاد ندارم که رای آقای قالیباف به آقای پزشکیان منتقل شود. ولی رای نسبتاً یک درصدی که من می‌شناختم و با آنها صحبت می‌کردم و می‌گفتند ما رای بدهیم یا ندهیم رئیس‌جمهور معلوم است برای آقای پزشکیان فعال خواهد شد. گفت‌وگوی جماران با این استاد دانشگاه را در ادامه بخوانید:

تحلیل شما از نتایج دور اول چهاردهمین انتخابات رئیس‌جمهوری چیست؟
انتخاباتی که در پیش داشتیم در سایه یک مجموعه از محدودیت‌ها بود. محدودیت اول این بود که قرار نیست دوره آقای رئیسی نقد شود و از یک طرف باید آن را دوره طلایی قلمداد کنید. به نظرم این یک کلیشه عجیب‌وغریب و برای جامعه آزاردهنده بود؛ چون دوره پیش، اکثریت ۶۰ درصدی جامعه به آقای رئیسی رای نداد و الان هم می‌بیند اینها آمده‌اند که همان دوره پیش را تکرار کنند. به همین دلیل مشارکت در همان سطح قبلی تکرار می‌شود.
ولی حسن این مشارکت ۴۰ درصدی در انتخابات این است که دوگانه می‌شود. یعنی بخشی از آن مدافعان اصلاح‌طلبان و بخشی هم اصولگرایان می‌شود. یعنی اصولگرایی با همه تلاشی که کرد، شکست خورد. به نظرم این انتخابات دو تا شکست داشت؛ یکی نظام سیاسی است که نمی‌تواند مشارکت زیادی را طلب کند و با مشارکت کم و هر ترفندی دارد زیست می‌کند و دوم اصولگرایی است؛ اصولگرایی که همه چیز در اختیارش بود، دولت پیش و نهادهای رسمی را در اختیار داشت و اصلاح‌طلبی را هم به تکرار دوره روحانی متهم می‌کرد به نظرم شکست خورده است. شکست دوم اصولگرایی، عدم توافق بین آقای جلیلی و آقای قالیباف است.
سومین نکته این انتخابات «پیروزی اصلاح‌طلبی» است. یعنی اصلاح‌طلبی که از نظام سیاسی و حوزه قدرت بیرون افتاده بود با کمترین شرایط و کاندیدایی که خیلی اصرار شفاف ندارد که بگوید من اصلاح‌طلب هستم و تلاش دارد که جوّ خیلی رقابتی جلوه نکند و خیلی به پای رقبای دیگر نمی‌پیچد، یعنی اطلاعاتی که درباره آقای زاکانی دارد را رو نمی‌کند، یا با آقای جلیلی و آقای قالیباف سرشاخ شود و بیشتر خودش را مطرح می‌کند و از سوی دیگر، اصلاح‌طلبی که خسته و آسیب‌دیده و به حاشیه رفته بود و بخشی از آن به سمت عبور از نظام می‌رفت، قدرت عمده‌ای به دست آوردند. به نظرم نتیجه بعدی این انتخابات واقعاً پیروزی اصلاح‌طلبان بود.

اختلاف رای قابل توجه بین آقای قالیباف با دو نفر اول را چطور ارزیابی می‌کنید؟
آقای قالیباف و جریان نسبتاً معتدل اصولگرایی، این بار هم کلک خورد؛ یعنی در انتخابات مجلس کلک خورد و اینها هم کلک خورد. چون قدرت دست اصولگرایان بنیادگراست و دولت آقای رئیسی عموماً این گفتمان را دنبال می‌کند. در مجلس بدون توجه با آدم‌های معمولی، ناشناخته و غیرمطرح اصولگرایان رادیکال رقابت می‌کند و شکست می‌خورد. این دفعه هم به او کلک زدند و گفتند تو رئیس جمهور هستی.

‌ائتلاف اصلاح‌طلبان و اصولگرایان میانه‌رو چقدر می‌تواند در دور دوم انتخابات به آقای پزشکیان کمک کند؟
رای زیادی نمی‌تواند بدهد؛ ولی می‌تواند جامعه را حساس کند. یعنی می‌تواند جامعه را متوجه یک خطر کند؛ خطری که همه نیروهای مدافع اصلاح‌طلبی حداقل نیروهای روشن‌فکرش از آن یاد می‌کردند و آن زنده شدن مجدد بنیادگرایی در ایران است. فقط می‌تواند این را حساس کند؛ یعنی می‌تواند زمینه‌ای باشد برای اینکه حساسیت جامعه ایجاد شود و رای خاموش را به آقای پزشکیان بدهد. چون اصولگرایان عموماً تابع فرمان هستند و تشکیلاتی و سازمان‌یافته رای می‌دهند. یعنی به نظر من آنها همچنان به آقای جلیلی رای خواهند داد و ممکن است رای جلیلی بیشتر شود. یعنی بخشی از رای آقای قالیباف به آقای جلیلی منتقل خواهد شد؛ یا حتی ممکن است همه رای آقای قالیباف به آقای جلیلی منتقل شود.

‌اگر این‌طور باشد، پیروزی آقای جلیلی محتمل‌تر از آقای پزشکیان است. درست متوجه شده‌ام؟
یک چیز دیگر هم وجود دارد. بخشی از جامعه که شرکت نکرد، این دفعه شرکت کرده و ترمیم می‌کند. به خاطر اینکه باورش نمی‌شد و فکر می‌کرد، انتخابات یک چیز فرمال و رسمی است و کاندیدای خودشان را خواهند آورد. آنها متوجه شدند که می‌شود اصلاح‌طلبی را حمایت کرد و عامل، مانع و مقاومتی در نظام سیاسی مقابل اصولگرایی پیدا شود. من دارم به آن فکر می‌کنم و خیلی اعتقاد ندارم که رای آقای قالیباف به آقای پزشکیان منتقل شود. ولی رای نسبتا یک درصدی که من می‌شناختم و با آنها صحبت می‌کردم و می‌گفتند ما رای بدهیم یا ندهیم رئیس‌جمهور معلوم است برای آقای پزشکیان فعال خواهد شد.

‌به نظر می‌رسید آقای پورمحمدی در مناظرات حرف‌های رادیکال‌تر و مردم‌پسندتر می‌زند و باعث شده بود که برخی افراد احساس کنند رای پورمحمدی بالا می‌رود. ولی امروز اعلام شد که حدود ۲۰۰ هزار رای آورده است. نظر شما در این خصوص چیست؟
آقای پورمحمدی بیشتر برای خودش مشروعیت می‌ساخت و زمینه‌ای برای بعدها بود. یعنی جامعه گفت او دارد توبه می‌کند. به نظر من رای پورمحمدی همین است و تحت هیچ شرایطی به آقای پزشکیان منتقل نمی‌شود.

در این یک هفته چه کاری باید انجام بدهیم که مردم به مشارکت بیشتر تشویق شوند؟
باید جامعه مجاب شود و رای خاموش را به سمت دغدغه تغییر برد. یعنی از کسانی که با ملاحظات سیاسی در انتخابات شرکت نکرده‌اند، مثل اینکه رای شما به جمهوری اسلامی است را دعوت کرد. اینکه مشارکت تکان نخورد برای اینکه همه گفتند رای به هر کسی، حتی آقای پزشکیان، رای به جمهوری اسلامی است و ما از وضع موجود ناراحت هستیم. به نظر من این چیزی است که الان جامعه باید روی آن کار کند و رای به آقای پزشکیان، رای به تغییر روش‌ها و شیوه‌هاست. اگر این گام بلند شود، رای خواهد آورد؛ وگرنه ممکن است باز دچار چالش‌های عمده و اساسی شود.