توسط : سفر “پزشکیان” به کشور آذربایجان
صبح روز دوشنبه، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در رأس هیاتی از وزرا و معاونین خود و بنا به دعوت رسمی الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، عازم باکو شد. این سفر که کمتر از یک سال پس از وقوع سانحه سقوط هلی‌کوپتر ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در منطقه ورزقان (ابراهیم رئیسی برای افتتاح سد به مرز ایران و آذربایجان رفته بود و با علی‌اف دیدار داشت) انجام شد، حامل پیام ویژه‌ای از تهران به باکو بود: تبدیل اراده سیاسی به همکاری‌های عملی و اقتصادی.
در شرایطی که روابط تهران و باکو در سال‌های اخیر با تنش‌هایی روبه‌رو شده بود، ازجمله حمله به سفارت آذربایجان در تهران، این سفر نشان از عزم جدی دو کشور برای عبور از سوءتفاهم‌ها و حرکت به سوی آینده‌ای روشن‌تر داشت.
محور اصلی سفر پزشکیان نه تنها بازسازی پل‌های دیپلماسی بلکه گسترش همکاری‌های راهبردی در زمینه‌های حمل‌ونقل، انرژی، تجارت و مسائل ترانزیتی بود؛ حوزه‌هایی که در دنیای پررقابت امروز، می‌تواند سرنوشت اقتصادی کشورها را تغییر دهد. ایران با تکیه بر سیاست تقویت همسایگی تلاش دارد، نقش فعال‌تر و موثرتری در قفقاز جنوبی ایفا کند، منطقه‌ای که اهمیت ژئوپلیتیکی آن بر هیچ بازیگری در عرصه بین‌الملل پوشیده نیست.
ایران و جمهوری آذربایجان ریشه‌هایی فراتر از سیاست دارند؛ رگ‌های پیوند تاریخی، مذهبی و نژادی این دو ملت را به هم متصل کرده است. اما این پیوندها در سال‌های اخیر گاه با بادهای سرد سوءتفاهم و بی‌اعتمادی لرزیده‌اند.
حادثه تلخ حمله به سفارت آذربایجان در تهران در بهمن ۱۴۰۱ یکی از نقاط تاریک این روابط بود. پس از این واقعه، آذربایجان سفارت خود را تعطیل کرد و روابط دو کشور دستخوش سردی شد. همچنین مساله کریدورهای قفقاز، که می‌تواند مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد، حساسیت ایران را به شدت برانگیخته است؛ چراکه هرگونه تغییر در مرزها می‌تواند به ضرر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران تمام شود. با این وجود، تهران و باکو همواره بر این نکته پای فشرده‌اند که همسایگی تقدیری تغییرناپذیر است و باید از بستر دیپلماسی، سوءتفاهم‌ها را کنار زد و راه همکاری را هموار کرد.
ریشه‌هایی فراتر از سیاست
سفر پزشکیان به باکو، فراتر از نمادین بودن، دستاوردهای ملموسی نیز به همراه داشت. در جریان این سفر ۷ سند همکاری مشترک میان دو کشور به امضا رسید. این اسناد حوزه‌های گوناگونی چون انرژی، حمل‌ونقل، ترانزیت، تجارت و ارتباطات سیاسی را در بر می‌گیرد؛ گامی جدی در راستای تحکیم همکاری‌های دوجانبه.
مسائل قفقاز جنوبی نیز بخش مهمی از مذاکرات را تشکیل داد. ایران با تاکید بر لزوم حفظ ثبات و امنیت منطقه بر مخالفت قاطع خود با هرگونه تغییر مرزها و بر هم خوردن ژئوپلیتیک قفقاز تاکید کرد. تهران بر این باور است که صلح پایدار در منطقه تنها از مسیر گفت‌وگو و توافق‌های سیاسی حاصل می‌شود، نه از مسیر مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای.
در جریان نشست هیات‌های عالی‌رتبه که عصر روز دوشنبه ۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ در کاخ زاگولبا برگزار شد، مسعود پزشکیان ضمن ابراز خرسندی از حضور در جمهوری آذربایجان، گفت: «مایه افتخار است که در جمع مقامات کشور برادر و دوست حضور دارم. امیدوارم این سفر و توافقات حاصل از جلسات کارشناسی پیشین، سرآغاز گام‌های بلندتری در مسیر توسعه روابط دو کشور باشد».
رئیس‌جمهور با تاکید بر پیوندهای تاریخی، فرهنگی و خانوادگی میان ملت‌های ایران و جمهوری آذربایجان، افزود: «این اشتراکات، بستری مناسب برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای فراهم آورده است». وی همچنین سلام گرم مقام معظم رهبری را به مقامات جمهوری آذربایجان ابلاغ کرد و با اشاره به سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران، خاطرنشان کرد: «ایران همواره حامی حقوق مردم آذربایجان بوده و معتقد است که منطقه قره‌باغ بخش جدایی‌ناپذیر از خاک این کشور است».
رئیس جمهور پزشکیان همچنین در نشست خبری مشترکی که با رئیس‌جمهور آذربایجان داشت، از مهمان‌نوازی «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان تشکر کرد و افزود: دو کشور به‌عنوان همسایگان همواره پشتیبان هم هستند، ما در این منطقه از نظر دینی، اعتقادی و سیاسی، نقاط مشترک زیادی داریم به این اشتراکات دل بسته‌ایم و به آن افتخار می‌کنیم و تلاش می‌کنیم که براساس این اشتراکات ارتباطات خود را گسترش دهیم. وی توافقات منعقد شده بین ایران و آذربایجان را راهبردی و مهم خواند و ادامه داد: ایران و آذربایجان می‌توانند با کمک یکدیگر صلح و امنیت را در منطقه برقرار کنند و مشکلات را با همکاری یکدیگر حل کنند.
به گفته رئیس‌جمهور باید تلاش کنیم، ارتباطات مالی و تجارت فی‌مابین را گسترش دهیم و ارتباطات و راه‌ها را اصلاح کنیم و کریدورها را با کمک یکدیگر برقرار کنیم، تولیدکنندگان ما باید با کمک و همراهی هم تولید کنند. اگر در علم و فرهنگ و تولید و سیاست با یکدیگر همراه باشیم، اجازه نخواهیم داد عده‌ای ارتباطات ما را بر هم بزنند یا اختلافی بین ما ایجاد کنند. وی با تاکید بر اشتراکات و ارتباطات مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان، اظهار کرد: با عزم و اراده‌ای که در برادر عزیزم رئیس‌جمهور الهام علی‌اف می‌بینم و از سوی دیگر با اراده‌ای که جمهوری اسلامی ایران در گسترش ارتباطات با کشور دوست و برادر آذربایجان دارد به حول و قوه خداوند تمام توافقات را اجرایی خواهیم کرد. وی با بیان اینکه وقتی در آذربایجان هستم، احساس حضور در یک کشور غریبه را ندارم، گفت: امیدوارم که ارتباطات دو کشور را در زمینه اقتصادی، فرهنگی، علمی، امنیتی و نظامی گسترش دهیم و آینده‌ای برای نسل‌های آتی دو کشور بسازیم که با قدرت به ارتباطات سالم با یکدیگر افتخار کنند.
در نهایت می‌توان این‌طور گفت که سفر پزشکیان پیامی روشن داشت: ایران و آذربایجان می‌توانند اختلافات را با گفت‌وگو پشت سر بگذارند و از ظرفیت‌های گسترده همکاری به نفع ملت‌های خود بهره گیرند. این سفر را باید آغاز فصلی تازه در روابط تهران و باکو دانست، فصلی که در آن دیپلماسی همسایگی، در سایه تدبیر و تعامل، جایگزین سوءتفاهم و تنش خواهد شد.
